Obraz Jasnogórski

Skromni pustelnicy planowali w spokoju wieść życie kontemplacyjno-czynne, oddawać się modlitwie i rozmyślaniom, z dala od gwaru świata. Nie wiedzieli, jak bardzo zmieni się charakter ich posługiwania.

W 1382 r. do Polski przybyło 16 mnichów, którzy objęli w posiadanie wzgórze z drewnianym kościółkiem pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. 9 sierpnia tegoż roku książę Władysław Opolczyk dokonał fundacji klasztoru. Skromna książęca fundacja nie pozwalała jednak w pełni rozwijać się zakonowi. W 1393 r. król Władysław Jagiełło uroczyście powiększył uposażenie jasnogórskiego klasztoru. W środę, po św. Bartłomieju 31 sierpnia 1384 r. książę Władysław Opolczyk przywiózł z Bełza na Rusi Halickiej wizerunek Matki Bożej i podarował go paulinom. Obraz otoczony był nimbem wielowiekowego kultu i tradycją cudownych łask zdziałanych za jego przyczyną.

Obraz św. Łukasza

W jasnogórskim archiwum przechowywany jest dokument z 1474 r., zwany Translatio tabulae, zwierający legendę związaną z powstaniem obrazu. Mówi ona, że wizerunek wykonał św. Łukasz na desce ze stołu, przy którym modliła się i spożywała posiłki Najświętsza Rodzina. Namalował go za życia Maryi Panny, wpatrując się w Jej oblicze. Obraz przechowywali pierwsi chrześcijanie w domu św. Jana w Jerozolimie, gdzie Najświętsza Panna mieszkała do swego zaśnięcia. W roku 70 Rzymianie zniszczyli Jerozolimę, ale obraz ocalał i ok. 326 r. znalazła go św. Helena, matka cesarza Konstantyna. Przewiozła wraz z Drzewem Krzyża do Konstantynopola. Stąd, jak mówi tradycja, przewędrował niemal całą Europę. Był przekazywany w darze m.in. Karolowi Wielkiemu, następnie księciu Rusi Halickiej, Lwu, a w drugiej połowie XIV w. został stamtąd przewieziony do Bełza i do Częstochowy.

Cięte rysy dwie

Klasztor jasnogórski stał się szybko miejscem pielgrzymek i skarbcem cennych wotów. Rozgłos i wota zwabiły rabusiów. 14 kwietnia 1430 r. w dzień Wielkanocy napadli na klasztor. W bandzie znaleźli się dwaj polscy szlachcice - Jakub Nadobny z Rogowa i Jan Kuropatwo z Łańcuchowa. Rabusie zamordowali kilku zakonników. Zagrabili paramenty kościelne. Włamali się do kaplicy Matki Bożej, zdjęli z ołtarza wizerunek, a potem ograbili go z wotów. Legenda mówi, że konie ciągnące wóz z obrazem zatrzymały się i nie chciały dalej iść. Jeden z rabusiów rzucił wizerunek na ziemię i rozbił na części. Inny natomiast uderzył w prawy policzek Maryi, czyniąc nacięcia widoczne do dziś. W miejscu, gdzie zrzucono obraz, wytrysło źródło czystej wody. Zrozpaczeni mnisi obmyli nią obraz i zabrali go do Krakowa. Historia pulchra z 1523 r. mówi: "Bracia zakonni, wziąwszy połamany obraz, spieszą... do króla Władysława..., oznajmiają o ruinie klasztoru i błagają o pomoc królewską. Król rozkazuje naprzód radzie miejskiej, by przyjęła obraz do ratusza, i poleca, by go odnowiono i ozdobiono srebrem i złotem".

Kopia czy oryginał?

Piętnastowieczni mistrzowie ze zniszczonego obrazu pozostawili poklejoną, połataną deskę. Na niej namalowali możliwie najwierniejszą kopię, pozostawiając ślady uderzeń i akcentując je farbą koloru krwi - cynobrem. W świetle badań i na podstawie rentgenogramu ustalono, że obraz nie został na tyle zniszczony, aby krakowska renowacja zmieniła go całkowicie. Warstwa polichromii przedstawiająca oblicze Najświętszej Maryi Panny i Dzieciątka pochodzi sprzed 1430 r. Malowidło wykonane zostało przez anonimowego mistrza między VIII a XI w.

Maryja Hodegetria

Wizerunek ukazuje Najświętszą Maryję Pannę z Dzieciątkiem Jezus na lewym ramieniu. Po lewej stronie twarzy spływają włosy, zarysowane ciemnymi i jasnymi liniami. Na prawym policzku są trzy rysy, a w okolicy szyi i czoła znajduje się sześć rys mniej widocznych. Płaszcz i suknia Matki Bożej są koloru granatowego z bogato zdobionym szlakiem i ornamentem stylizowanych lilii andegaweńskich. Suknia Dzieciątka ma kolor karminowy oraz zróżnicowane ozdoby o motywach lilii i trójliścia ułożonych w rozety. Jezus trzyma prawą rączkę wzniesioną do góry w geście błogosławieństwa i nauczania. Lewa ręka przytrzymuje księgę Słowa Bożego. Tło obrazu jest bladoniebieskie z zielonym odcieniem. Ten sposób przedstawiania Matki Bożej nazywany jest Hodegetrią (gr. Przewodniczka). Maryja, Matka Boga ukazuje ludziom Jezusa, stając się drogą prowadzącą do Niego, i jednocześnie jako pierwsza z ludzi jest uczennicą Syna.

Informacje o Obrazie Matki Bożej Jasnogórskiej w katalogach dzieł sztuki

- tempera na desce
- wymiary 122,2 cm na 82,2 cm, grubości 3,5 cm (lub 121,8 x 81,3 x 3,2 cm)
- trzy deski z drewna lipowego (lipa śródziemnomorska) pokryte drobno tkanym płótnem i zaprawą kredową o grubości 2-3 mm
- gotyckie ramy drewniane
- nimby okalające głowy Matki Bożej i Dzieciątka o wymiarach od 5 do 7 mm