Akatyst - struktura i treść
Hymn Akatyst ku czci Bogarodzicy nazywany jest najpiękniejszym i najstarszym hymnem maryjnym literatury chrześcijańskiej. W hymnie tym Kościół śpiewa swój zachwyt nad tajemnicą wcielenia i swoją wdzięczność dla Bożej Rodzicielki.
Poprzez wieki ożywiał on i kształtował pobożność maryjną chrześcijan bizantyjskiego Wschodu. Nazwa pochodzi od greckiego akathistos, co znaczy: nie siedząc, stojąc. Chodzi po prostu o hymn, który podobnie jak Ewangelię należy śpiewać lub słuchać stojąc, na znak szacunku.
Pochodzenie hymnu pozostaje nierozstrzygnięte. Tradycja przypisywała autorstwo Akatystu św. Romanowi Pieśniarzowi. Przez swą anonimowość hymn stał się własnością całego Kościoła i świadkiem żywej przez wieki chrystocentrycznie ukierunkowanej maryjnej pobożności ludu chrześcijańskiego.
Akatyst skomponowany najprawdopodobniej z okazji święta Zwiastowania, w pobożności ludowej Bizancjum zdobył sobie szczególną popularność po cudownej, przypisanej wstawiennictwu Bogurodzicy, obronie Konstantynopola przed Awarami w r. 626. Wtedy to do istniejącego już hymnu dodano kondakion wstępny, mający charakter dedykacji, a całość stała się na wpół oficjalnym hymnem dziękczynnym Kościoła bizantyjskiego.
Struktura hymnu
Akatyst dzieli się na 24 strofy (12 ikosów i 12 kondakionów). Każda strofa rozpoczyna się od kolejnej litery alfabetu greckiego. Każda strofa rozpoczyna się od prezentacji wydarzenia lub tematu, który kieruje myśl modlącego się ku wnętrzu tajemnicy. Następnie strofy o charakterze maryjnym (ikosy) przedłużają kontemplację i modlitwę poprzez szereg obrazów zaczerpniętych z Pisma Świętego i religijnego doświadczenia wiernych, wkomponowanych w pozdrowienia (tzw. chairetyzmy). Każdy ikos kończy się wezwaniem: "Witaj (chaire), Oblubienico Dziewicza". (Greckie chaire można też tłumaczyć przez "raduj się" lub "zdrowaś").
Strofy o charakterze chrystologicznym (kondakiony) za pomocą plastycznych scen, ilustrujących poszczególne etapy Bożej ekonomii zbawienia, tworzą właściwą perspektywę teologiczną dla pełniejszego rozumienia miejsca Maryi w tajemnicy Słowa, ku czci którego Kościół śpiewa Alleluja.
W hymnie tym Kościół śpiewa swój zachwyt nad tajemnicą wcielenia i swoją wdzięczność dla Bożej Rodzicielki. Śmiałe porównania, subtelne antytezy, pełne teologicznej głębi sentencje, urzekające swą plastycznością obrazy składają się na pochwalną pieśń Kościoła opiewającą misterium Dziewiczej Matki i Jej Boskiego Syna.
Treść hymnu
Treść Akatystu ku czci Bogurodzicy skoncentrowana jest wokół tematu obecności Maryi w tajemnicy Słowa Wcielonego i Jego Kościoła.
Doniosłość Akatystu polega na tym, że przy całym bogactwie form i sformułowań mariologicznych i maryjnych hymn ten zachowuje głęboką równowagę chrystologiczną. Bogurodzica ukazywana jest w nim zawsze w kontekście tajemnicy Słowa Wcielonego i Kościoła, i nigdy poza nią. Także tytuły przypisywane Matce Bożej są na usługach chrystologii.