Marialis cultus

Adhortacja apostolska papieża Pawła VI
o należytym kształtowaniu i rozwijaniu kultu
Najśw. Maryi Panny

Marialis cultus - wprowadzenie Marialis cultus - część I Marialis cultus - część II

Marialis cultus - część III Marialis cultus - zakończenie

I. Kult Maryi w odnowionej liturgii

1 Podejmując rozważanie miejsca, jakie Najśw. Maryja Panna zajmuje w kulcie chrześcijańskim, musimy przede wszystkim zastanowić się nad świętą liturgią, która oprócz bogatej doktryny posiada niezrównaną skuteczność duszpasterską i która dla innych form kultu posiada wypróbowaną wartość wzoru. Chcielibyśmy wprawdzie rozważyć różne liturgie Wschodu i Zachodu, jednakże z uwagi na cel tej adhortacji apostolskiej zbadamy niemal wyłącznie księgi rytu rzymskiego, jako że jedynie on, stosownie do norm praktycznych, wydanych przez Sobór Watykański II [ 11 ], gruntownie został odnowiony, także gdy chodzi o sposoby wyrażania czci dla Najśw. Maryi Dziewicy. Z tego powodu trzeba ten właśnie ryt uważnie prześledzić i ocenić.

1. Pamięć o Matce Najśw. w rocznym cyklu liturgicznym Tajemnicy Syna

2 Przed odnową liturgii rzymskiej trzeba było starannie na nowo opracować jej Kalendarz powszechny. Ten nowy układ - ponieważ został dokonany w tym celu, by obchód dzieła zbawczego w ustalone dni odpowiednio został uwidoczniony przez rozdzielenie na roczny cykl całej tajemnicy Chrystusa, od Wcielenia poczynając aż po oczekiwanie Jego chwalebnego przyjścia [ 12 ] - sprawił, że wspomnienie Matki Bożej zostało włączone w roczny cykl tajemnic Syna w bardziej organiczny sposób i w ściślejszym powiązaniu z tymi tajemnicami.

a) Niepokalane Poczęcie (8 XII)

3 Dlatego w liturgii świętej okresu adwentu oprócz tego, że w uroczystość z dnia 8 grudnia, przez którą czci się równocześnie Niepokalane Poczęcie Bożej Rodzicielki Dziewicy, zasadnicze przygotowanie na przyjście Zbawiciela i szczęśliwe zapoczątkowanie Kościoła bez skazy lub zmarszczki [ 13 ] - często wspomina się Najśw. Dziewicę, zwłaszcza w dni powszednie od 17 do 24 grudnia, a w szczególny sposób w niedzielę poprzedzającą Narodzenie Pańskie, w którą rozbrzmiewają dawne przepowiednie proroków o Dziewicy-Matce i Mesjaszu [ 14 ], a także czyta się wyjątki z Ewangelii mówiące o nadchodzącym narodzeniu Chrystusa i Jego Poprzednika [ 15 ].

4 Zaiste w ten sposób wierni, którzy ducha adwentu z świętej liturgii wprowadzają w swoje życie, rozważając niewypowiedzianą miłość, z jaką Dziewica-Matka oczekiwała Syna [ 16 ], zostają skłonieni do tego, że obierają Ją sobie za wzór i są gotowi wyjść naprzeciw nadchodzącemu Zbawicielowi "czuwając na modlitwie i radując się w swoich uwielbieniach" [ 17 ]. Chcemy również w liturgii adwentu zwrócić uwagę na to, że połączenie oczekiwania mesjańskiego i oczekiwania chwalebnego przyjścia Chrystusa z pełnym podziwu wspomnieniem Matki, dostarcza wzoru wspaniałej równowagi w oddawaniu czci. Może to być uważane jakby za normę, celem powstrzymania wszelkiej dążności do oddzielania - jak to ma miejsce w pewnych formach pobożności ludowej - nabożeństwa do Bożej Rodzicielki Maryi od centrum, ku któremu koniecznie trzeba je skierowywać, mianowicie od Chrystusa. To również sprawia, że ten czas może być uznany - co potwierdzili znawcy świętej liturgii - za szczególnie stosowny do oddawania w należyty sposób czci Bożej Rodzicielce. To nastawienie i wskazanie całkowicie potwierdzamy, życząc sobie, by wszędzie je przyjęto i stosowano się do nich.

b) Okres Bożego Narodzenia i święto Bogarodzicy (1 I)

5 Czas Narodzenia Pańskiego jest jakby przedłużonym wspomnieniem boskiego, dziewiczego, zbawczego macierzyństwa Tej, której "nienaruszone dziewictwo wydało na ten świat Zbawiciela" [ 18 ]. Rzeczywiście w uroczystość Narodzenia Pańskiego Kościół, uwielbiając Zbawiciela, czci chwalebną Jego Matkę. W święto Objawienia Pańskiego, obchodząc powszechne powołanie do zbawienia, kontempluje Najśw. Dziewicę, prawdziwą Stolicę Mądrości i prawdziwą Matkę Króla, która Odkupiciela wszystkich ludów ukazuje Mędrcom[ 19 ], by Go adorowali. W uroczystość Świętej Rodziny Jezusa, Maryi Józefa (Niedziela w oktawie Narodzenia Pańskiego) Kościół śledzi ze czcią święte życie, jakie prowadzili w domu nazaretańskim Jezus, Syn Boga i Syn Człowieczy, Jego Matka Maryja i Józef człowiek sprawiedliwy [ 20 ].

W opracowanym na nowo układzie okresu Narodzenia istnieje potrzeba, jak się Nam wydaje, by powszechna uwaga zwróciła się ku odnowionej uroczystości Świętej Bożej Rodzicielki Maryi. Uroczystość ta - wyznaczona, stosownie do dawnego wskazania liturgii miasta Rzymu, na pierwszy dzień stycznia - ma na celu, by przez uroczysty obchód przypomnieć rolę, jaką Maryja spełniła w tej tajemnicy zbawienia i by uczcić szczególną godność, która skutkiem tego przypadła w udziale "Świętej Rodzicielce (...) przez którą zasłużyliśmy (...) przyjąć Sprawcę życia" [ 21 ]. Nadto ta uroczystość daje wspaniałą sposobność do ponawiania uwielbienia, jakie przystoi okazywać narodzonemu Księciu pokoju, by na nowo usłyszeć radosne orędzie ewangeliczne [ 22 ] oraz by za wstawiennictwem Królowej Pokoju wyprosić u Boga nieoceniony dar pokoju. Powodowani tym wszystkim - wobec szczęśliwego zbiegu oktawy Narodzenia Pańskiego z dniem życzeń, początkiem roku - wyznaczyliśmy nań obchód dnia umacniania pokoju w całym świecie, co zyskuje coraz większe uznanie i przynosi już owoce pokoju w duszach wielu ludzi.

6 Do obydwu wspomnianych uroczystości: Niepokalanego Poczęcia i Macierzyństwa Bożego, trzeba dodać starożytne święta, które obchodzi się dnia 25 marca i 15 sierpnia.

c) Zwiastowanie Pańskie (25 III)

W Kalendarzu rzymskim uroczystemu obchodowi Wcielenia Słowa przywrócono, po przytoczeniu racji, dawną nazwę Zwiastowania Pańskiego. Jednakże uroczystość ta jest świętem równocześnie Chrystusa i Najśw. Dziewicy, to znaczy zarówno Słowa, które staje się "Synem Maryi" [ 23 ], jak i Dziewicy, która zostaje Matką Boga. Mając na uwadze Chrystusa, Wschód i Zachód, w swoich liturgiach pełnych niewyczerpanych bogactw, obchodzą tę uroczystość jako wspomnienie owego zbawczego "fiat" wypowiedzianego przez Słowo Wcielone, które przychodząc na ten świat powiedziało: "Oto idę (...) abym spełniał wolę Twoją, Boże" [ 24 ], to znaczy jako wspomnienie początku odkupienia oraz nierozerwalnego i oblubieńczego zjednoczenia natury boskiej i ludzkiej w jednej Osobie Słowa. Co zaś dotyczy Maryi, to powyższą uroczystość obchodzą jako święto nowej Ewy, posłusznej i wiernej dziewicy, która wielkodusznie wypowiedziawszy słowo fiat [ 25 ], stała się za sprawą Ducha Świętego Bożą Rodzicielką, a także prawdziwą Matką żyjących, i przez przyjęcie do swego łona jedynego Pośrednika[ 26 ] stała się Prawdziwą Arką Przymierza oraz prawdziwą Świątynią Boga; czyli jako wspomnienie tej chwili, która była najdonioślejszą w tym jakby dialogu nawiązanym przez Boga z człowiekiem w sprawie jego zbawienia, oraz jako wspomnienie wolnego przyzwolenia Dziewicy i współudziału w urzeczywistnieniu Bożego planu odkupienia ludzi.

d) Wniebowzięcie (15 VIII)

Natomiast w uroczystość 15 sierpnia czci się chwalebne Wniebowzięcie Maryi. Jest to święto, w którym wspomina się doskonałość i szczęśliwość, do jakiej została przeznaczona, uwielbienie Jej niepokalanej duszy i dziewiczego ciała, doskonałe upodobnienie do Chrystusa zmartwychwstałego. Jest to uroczystość, powiadamy, przez którą Kościołowi i społeczności ludzkiej zostaje przedstawiony obraz i niosący pociechę dowód, które pouczają nas, że spełnia się ostateczna nadzieja: gdyż mające kiedyś nastąpić uwielbienie jest szczęśliwym przeznaczeniem tych wszystkich, których Chrystus uczynił braćmi, stając się uczestnikiem tej samej "krwi i tego samego ciała" [ 27 ]. Uroczystość Wniebowzięcia ma swoje świąteczne przedłużenie w obchodzonym osiem dni później wspomnieniu Najśw. Maryi Dziewicy Królowej. W rym dniu kontempluje się tę, która siedząc obok Króla wieków, jaśnieje jako Królowa i wstawia się jako Matka [ 28 ]. Zatem są cztery uroczystości o najwyższej randze liturgicznej, przez które wysławia się główne prawdy dotyczące pokornej Służebnicy Pańskiej.

e) Święta mniejsze

7 Po dokonaniu przeglądu tych uroczystości trzeba rozważyć przede wszystkim święta upamiętniające zbawcze wydarzenia, w których Najśw. Maryja Panna ścisłą więzią jednoczy się z Synem. Są nimi: święto Narodzenia Najśw. Maryi Panny (8 września), "która dla całego świata była nadzieją i jutrzenką zbawienia" [ 29 ]; święto Nawiedzenia (31 maja) - jego liturgia czci Najśw. Maryję Pannę noszącą w łonie Syna [ 30 ], która jednak odwiedza Elżbietę, by służyć jej pomocą swej miłości i obwieścić miłosierdzie Boga Zbawiciela [ 31 ]; wspomnienie Matki Bolesnej (15 września), które daje sposobność żywego przypomnienia najważniejszej i jakby rozstrzygającej chwili historii zbawienia, a także sposobność uczczenia "Matki współcierpiącej z Synem", przy którym stała, gdy był wywyższony na krzyżu [ 32 ].

Trzeba również zwrócić uwagę na święto z dnia 2 lutego, któremu przywrócono nazwę Ofiarowanie Pańskie, by dokładnie uchwycić bardzo bogatą treść w nim zawartą, mianowicie połączone wspomnienie Syna i Matki. Jest to bowiem uroczysty obchód tajemnicy zbawienia dokonanego przez Chrystusa, z którym Najśw. Dziewica najściślej się zespoliła jako Matka cierpiącego Sługi Jahwe, jako wykonawczyni zadania powierzonego dawnemu Izraelowi i jako wzór nowego ludu Bożego, który wśród wiary i nadziei ustawicznie jest doświadczany cierpieniami i prześladowaniami [ 33 ].

f) Wspomnienia lokalne

8 Jeżeli w odnowionym Kalendarzu rzymskim uwidaczniają się przede wszystkim wspomniane uroczystości, to przecież zawierają się w nim inne rodzaje wspomnień liturgicznych, które opierając się na motywach kultu lokalnego, szerzej się przyjęły i u bardzo wielu wzbudziły zainteresowanie (11 lutego: Najśw. Maryi Panny z Lourdes; 5 sierpnia: Poświęcenie bazyliki Najśw. Maryi Panny). Należą tu również inne wspomnienia, które początkowo były obchodzone przez poszczególne rodziny zakonne, obecnie jednak wskutek większego upowszechnienia mogą być nazwane prawdziwie kościelnymi (16 lipca: Najśw. Maryi Panny z Góry Karmel; 7 października: Najśw. Maryi Panny Różańcowej). Wreszcie trzeba wymienić inne wspomnienia, które pomijając element apokryficzny - zawierają treści o dużej wartości przykładu i podtrzymują czcigodne tradycje właściwe głównie dla ludzi Wschodu (21 listopada: Ofiarowanie Najśw. Maryi Panny) lub są wyrazem dążeń, jakie zaznaczyły się w pobożności naszych czasów (sobota po drugiej niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego, Niepokalanego Serca Najśw. Maryi Panny).

g) Wspomnienia dowolne

9 Nie można również zapominać, że w Kalendarzu rzymskim nie wszystkie uroczystości maryjne są wymienione, gdyż do kalendarzy partykularnych - przy dokładnym zachowaniu przepisów liturgicznych, za zbożnym i chętnym przyzwoleniem serc - wprowadza się święta maryjne różnych Kościołów miejscowych. Wreszcie pozostaje Nam jeszcze nadmienić o możliwości częstego dokonywania liturgicznego wspomnienia Dziewicy dzięki Wspomnieniu Najśw. Maryi Panny w sobotę. Jest ono starożytne i jakby skromne, a wskutek elastycznego charakteru obowiązującego obecnie kalendarza i wielkiej liczby formularzy mszalnych okazuje się bardzo użyteczne i zróżnicowane.

2. Znaczenie reformy liturgicznej dla kultu Najśw. Maryi Panny

10 Nie jest naszym zamiarem, by w tej adhortacji apostolskiej dokonać przeglądu tego wszystkiego, co zawiera się w nowym Mszale rzymskim. Ponieważ jednak postanowiliśmy poddać ocenie odnowione księgi rytu rzymskiego [ 34 ], pragniemy wyjaśnić pewne aspekty i problemy tej sprawy.

a) Kanon rzymski o Maryi

Przede wszystkim chcemy zauważyć, iż w Modlitwach Eucharystycznych Mszału - w jakiejś niezwykłej harmonii z liturgiami wschodnimi [ 35 ] - znajduje się starożytne wspomnienie Najśw. Maryi Panny. W prastarym Kanonie Rzymskim, w którym Bożą Rodzicielkę czci się słowami pełnymi bogatej treści i religijnego zapału, czytamy: "Zjednoczeni z całym Kościołem, ze czcią wspominamy najpierw pełną chwały Maryję, zawsze Dziewicę, Matkę Boga i Pana naszego, Jezusa Chrystusa". Także w Modlitwie Eucharystycznej III, niedawno wprowadzonej, pragnienie proszących z usilnym błaganiem, by wraz z Matką mogli uczestniczyć w dziedzictwie synów, jest wyrażone następująco: "Niech On nas uczyni wiecznym darem dla Ciebie (Ojcze), abyśmy otrzymali dziedzictwo z wybranymi Twoimi, przede wszystkim z Najśw. Dziewicą, Bogurodzicą Maryją". To codzienne wspomnienie, jako że zostało ono umieszczone w samym środku Boskiej Ofiary, winno się uważać za szczególny wyraz czci, jaką Kościół okazuje "Błogosławionej przez Najwyższego" [ 36 ].

b) Odnowiony Mszał o Maryi

11 Jeśli zaś przeglądamy tekstu niedawno odnowionego Mszału, z pewnością zauważymy, że ważniejsze tematy rzymskiego zbioru modlitw, tematy - powiadamy - niepokalanego poczęcia i pełni łaski, Boskiego macierzyństwa, doskonałego i płodnego dziewictwa, świątyni Ducha Świętego, współdziałania z dziełem Syna, przykładu świętości, najmiłosierniejszego wstawiennictwa, wniebowzięcia, królewskiej i macierzyńskiej godności, i jeszcze inne zostały przejęte w oparciu o doskonałą ciągłość i zgodność z nauką przeszłości. Wprowadzono tu także inne, poniekąd nowe, tematy, które mianowicie wykazują podobną zgodność z dzisiejszym rozwojem teologii. Tak ma si4 rzecz - że przytoczymy jakiś przykład - z tematem Kościół-Maryja, który z całą swoją różnorodnością i bogactwem został włączony do tekstów tegoż Mszału, podobnie jak różnorodne i liczne są powiązania zachodzące pomiędzy Matką Chrystusa i Kościołem. Te bowiem teksty w niepokalanym poczęciu Dziewicy dostrzegają pierwszy początek Kościoła, który jest Chrystusową oblubienicą bez skazy [ 37 ]; w dogmacie wniebowzięcia odkrywają dokonany już początek, a także obraz tego wydarzenia, które jeśli chodzi o Kościół powszechny musi ciągle się dokonywać [ 38 ]. W tajemnicy macierzyństwa czczą Maryję jako Matkę Głowy i członków, tak dalece, że tę Świętą Bożą Rodzicielkę winno się wysławiać jako troskliwą Matkę Kościoła [ 39 ]. Kiedy zaś święta liturgia zwraca oczy ku Kościołowi, czy to pierwotnemu; czy też czasów dzisiejszych, jakby z zasady odnajduje także Maryję: wtedy mianowicie, gdy przebywając razem z Apostołami, trwała na modlitwie [ 40 ], gdy także teraz jest obecna i działa, zaś Kościół chce z Nią wspólnie przeżywać tajemnicę Chrystusa: "…użycz swemu Kościołowi, by stawszy się z Nią (Maryją) uczestnikiem Chrystusowego cierpienia, zasłużył na udział w Jego zmartwychwstaniu" [ 41 ]. Odkrywa ją także, gdy śpiewa hymny pochwalne, Kościół wraz z Nią chce wielbić Boga: "…byśmy z Nią (Maryją) zawsze mogli Cię sławić" [ 42 ]. Ponieważ liturgia jest kultem, który domaga się konsekwentnego postępowania w życiu, nakłania nas ona usilnie, by przekształcić cześć dla Najśw. Dziewicy w mocną i współczującą miłość Kościoła, jak to wspaniale wyraża modlitwa na Komunię z dnia 15 września: "...abyśmy wspominając współcierpienie Najśw. Maryi Panny, dopełnili w sobie dla Kościoła to, czego brakuje cierpieniom Chrystusa".

c) Lekcjonarz mszalny o Maryi

12 Lekcjonarz mszalny słusznie trzeba uznać za jedną z tych ksiąg rytu rzymskiego, która dzięki posoborowej odnowie nabrała wielkiej przydatności, czy to z powodu ilości dołączonych tekstów, czy też nadania im właściwego znaczenia. Są to bowiem teksty, w których zawarte jest zawsze "żywe i skuteczne" [ 43 ] słowo Boże. Dzięki tak wielkiej liczbie czytań mszalnych w ich trzyletnim cyklu została przedstawiona cała historia zbawienia i pełniej ukazana sama tajemnica Chrystusa. Słusznym następstwem tego jest, że Lekcjonarz zawiera większą liczbę czytań, czy to ze Starego, czy Noego Testamentu, odnoszących się do samej Najśw. Dziewicy. Jednakże ów ilościowy przyrost oparty jest na krytycznej ocenie, bo tylko te czytania zostały zatrzymane, które z powodu oczywistości swej treści lub na podstawie starannej egzegezy, popartej wskazaniami Urzędu Nauczycielskiego lub solidnej tradycji, słusznie uznaje się - chociaż w różny sposób i w różnym stopniu - za takie, które posiadają znaczenie maryjne. Ponadto trzeba zaznaczyć, że tego rodzaju czytań używa się nie tylko w święta Najśw. Dziewicy, lecz także czyta się je przy bardzo wielu okolicznościach, jak np. w niektóre niedziele roku liturgicznego [ 44 ], przy sprawowaniu obrzędów, które pozostają w ściślejszym związku z sakramentalnym życiem chrześcijan i z ich życiowymi decyzjami [ 45 ], wreszcie z okazji wydarzeń przykrych czy radosnych, które ich spotykają [ 46 ].

d) Liturgia Godzin o Maryi

13 Odnowiona księga modlitwy brewiarzowej, mianowicie Liturgia godzin, dostarcza również wspaniałych dowodów czci dla Matki Chrystusa: naprzód w hymnach, wśród których nie brak bynajmniej świetnych pomników literatury, jakim jest modlitwa do Dziewicy Alighieri Dantego [ 47 ]; następnie w antyfonach lirycznym błaganiem zamykających bieg codziennej modlitwy, do których została dołączona powszechnie znana modlitwa "Pod Twoją obronę", czcigodna z powodu swej starożytności i niezwykła w swych myślach; dalej w prośbach Jutrzni i Nieszporów, w których bardzo często z ufnością ucieka się do Matki pełnej miłosierdzia [ 48 ]; wreszcie na licznych i troskliwie wybranych stronicach pobożności maryjnej, których autorzy żyli albo w samych początkach religii chrześcijańskiej, albo w średniowieczu i nowszych czasach.

e) Inne księgi liturgiczne o Maryi

14 Jeżeli zaś Mszał, Lekcjonarz, Liturgia Godzin, które trzeba uważać jakby za zawiasy całej rzymskiej modlitwy liturgicznej, często czczą pamięć Najśw. Dziewicy, to także inne księgi liturgiczne dostarczają wiele tekstów wyrażających gorącą miłość i pokorną modlitwę do Bożej Rodzicielki. Ją to bowiem, Matkę łaski, wzywa Kościół, zanim zanurzy kandydatów w zbawczych wodach chrztu [ 49 ]. O Jej wstawiennictwo błaga dla matek, które pełne wdzięczności za otrzymany dar macierzyństwa z radością przychodzą do świątyni [ 50 ]. Swoim synom i córkom, którzy podejmując naśladowanie Chrystusa, życie zakonne, składają śluby [ 51 ]; lub przyjmują konsekrację dziewic [ 52 ], ukazuje Ją jako wzór i dla nich wszystkich błaga o Jej macierzyńską pomoc [ 53 ]. Ku Niej kieruje żarliwe błaganie za synów, dla których nadchodzi godzina śmierci [ 54 ]; zabiega o Jej wstawiennictwo dla tych, którzy zamknąwszy oczy na światło doczesne stanęli już przed Chrystusem, Światłością Wiekuistą [ 55 ]; wreszcie za Jej przyczyną przyzywa pociechy dla tych, którzy udręczeni wielkim smutkiem opłakują w wierze odejście swoich bliskich [ 56 ].

f) Podsumowanie

15 Ten zatem przegląd ksiąg liturgicznych niedawno odnowionych skłania Nas do stwierdzenia z radosną ufnością, iż przez posoborową odnowę z zachowaniem właściwej perspektywy - jak już tego pragnął tzw. ruch liturgiczny - spojrzano na Maryję Dziewicę w pełni tajemnicy Chrystusa i zgodnie z tradycją uznano owo szczególne miejsce, jakie w kulcie chrześcijańskim przypada Tej, która jest świętą Bożą Rodzicielką i dostojną Towarzyszką Odkupiciela.

Nie mogło być inaczej. Jeśli bowiem ktoś bada dzieje kultu chrześcijańskiego, z łatwością dostrzega, iż zarówno na Wschodzie jak i na Zachodzie najznakomitsze i najwspanialsze przejawy pobożności względem Najśw. Dziewicy albo rozwinęły się w ramach samej liturgii, albo zostały włączone w jej całość.

Pragniemy podkreślić, że kult oddawany obecnie przez Kościół powszechny Najśw. Bożej Rodzicielce wypływa i przedłuża oraz nieustannie powiększa tę cześć, jaką w każdym czasie okazywał Jej Kościół, bardzo starannie badając prawdę i zawsze troszcząc się o godność form. Z niezmiennego źródła tradycji, która przecież jest żywa dzięki nieustannej obecności Ducha Świętego i dzięki ustawicznemu słuchaniu Bożych słów, Kościół dzisiejszy czerpie zasady i motywy oraz bodźce do pielęgnowania kultu, jaki oddaje Najśw. Dziewicy. Liturgia, uzyskująca zatwierdzenie i umocnienie ze strony Urzędu Nauczycielskiego, pozostaje najwznioślejszym świadectwem, a także najtrwalszym pomnikiem tej żywej tradycji.

3. Maryja jako wzór Kościoła

16 Obecnie zaś, idąc za soborową nauką o Maryi i Kościele, chcemy rozważyć szczególny aspekt związków zachodzących pomiędzy Maryją a liturgią, to znaczy, w jaki sposób Maryja stała się wzorem ducha pobożności, w którym Kościół zarówno czci jak i przeżywa Boskie tajemnice. To, że Maryja Dziewica może być wzorem w tej dziedzinie, wynika stąd, że Kościół uważa Ją za najznakomitszy wzór i świadectwo wiary, miłości i doskonałego zjednoczenia z Chrystusem [ 57 ], to znaczy z tej wewnętrznej postawy, z jaką Kościół, najbardziej umiłowana oblubienica, mocno złączona ze swym Panem, wzywa Go i przez Niego oddaje cześć Ojcu Przedwiecznemu [ 58 ].

a) Dziewica słuchająca

17 Naprzód Maryja jest "Dziewicą słuchającą", która z wiarą, przyjęła słowo Boże. Powiadamy: z wiarą, która była dla Niej warunkiem i drogą do Bożego macierzyństwa, ponieważ - jak trafnie mówi św. Augustyn, "Najśw. Maryja, wierząc, porodziła (Jezusa), którego, wierząc, poczęła" [ 59 ]. Gdy anioł, kiedy się wahała, rozwiał Jej wątpliwość [ 60 ], "Ona pełna wiary i poczynając Chrystusa pierwej w duszy niż w łonie, powiada: «Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa» (Łk 1,38)" [ 61 ]. Z wiarą, która była dla Niej przyczyną szczęścia i która użyczyła Jej pewności, że będzie spełniona obietnica zawarta w słowach: "błogosławiona, któraś uwierzyła w spełnienie tego, co ci powiedziane zostało od Pana" [ 62 ]; z wiarą - mówimy - z jaką Ona, spełniając główną rolę i będąc szczególnym świadkiem Wcielenia Chrystusa, przechowywała wspomnienie Jego pierwszego dzieciństwa, którego wydarzenia rozważała w swoim sercu [ 63 ]. Podobnie czyni Kościół, który - zwłaszcza w świętej liturgii - słucha słowa Bożego i przyjmuje je oraz głosi i czci, a także udziela Chrystusa jako chleba życia [ 64 ]; który ponadto w jego świetle bada, jakie są znaki czasów, i wyjaśnia oraz przeżywa wydarzenia ludzkie.

b) Dziewica modląca się

18 Następnie Maryja jest "Dziewicą modlącą się". Uwidacznia się to w Jej nawiedzeniu matki Poprzednika. Wypowiada tam słowa uwielbienia Boga i słowa pokory oraz wiary i nadziei: to bowiem zawiera kantyk Magnificat [ 65 ], będący szczególną modlitwą Maryi i właściwą pieśnią czasu mesjańskiego; w której łączy się świąteczna radość starego i nowego Izraela. Albowiem, jak zdaje się wskazywać św. Ireneusz, w kantyku Najśw. Maryi połączyły się radości Abrahama przeczuwającego Chrystusa [ 66 ], z proroczo antycypowanym głosem Kościoła: "Radując się, Maryja wołała, prorokując w imieniu Kościoła: Wielbi dusza moja Pana" [ 67 ]. Rzeczywiście kantyk Najśw. Maryi Panny, rozpowszechniając się, stał się we wszystkich czasach wspólną modlitwą całego Kościoła.

Maryja okazuje się także w Kanie "Dziewicą proszącą". Przedstawiwszy Synowi z czułą prośbą tak bardzo doczesną potrzebę, spowodowała jednak uzyskanie łaski niebieskiej. Spowodowała mianowicie to, że Jezus dokonawszy pierwszego ze swoich znaków umocnił wiarę uczniów w siebie [ 68 ].

Wreszcie, w ostatniej chwili swego życia, Maryja ukazuje się także jako "Dziewica modląca się". Albowiem Apostołowie "trwali jednomyślnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryją, matką Jezusa, i braćmi Jego" [ 69 ]. Zatem modlącą się Maryję winno się dostrzegać zarówno w rodzącym się Kościele, jak i zawsze potem, także i teraz: chociaż bowiem została wzięta do nieba, nie przestaje jednak spełniać swej błagalnej i zbawiennej misji [ 70 ]. Dziewicą modlącą się jest również Kościół, który codziennie przedstawia Ojcu potrzeby dzieci "oraz nieustannie wielbi Boga i wstawia się za zbawienie całego świata" [ 71 ].

c) Dziewica rodząca

19 Dalej, Maryja jest "Dziewicą rodzącą" - "Wierząc bowiem i będąc posłuszną, zrodziła na ziemi samego Syna Boga Ojca, i to nie znając męża, Duchem Świętym zacieniona" [ 72 ]. Bóg zechciał, że to prawdziwie jedyne w swoim rodzaju i podziwu godne macierzyństwo jest typem i wzorem płodności Dziewicy-Kościoła, który sam także staje się matką: "przez przepowiadanie bowiem i chrzest rodzi do nowego i nieśmiertelnego życia synów z Ducha Świętego poczętych i z Boga zrodzonych" [ 73 ]. Słusznie więc uczyli Ojcowie, że Kościół w sakramencie chrztu w pewien sposób przedłuża dziewicze macierzyństwo Maryi. Z ich to świadectw chcemy przytoczyć jedno, a mianowicie świadectwo św. Leona Wielkiego, Naszego znamienitego Poprzednika, który w homilii na Boże Narodzenie stwierdza: "Początek życia, jaki (Chrystus) wziął w łonie Dziewicy, umieścił w źródle chrzcielnym: dał wodzie to, co dał Matce; albowiem moc Najwyższego i osłona Ducha Świętego (por. Łk 1,35), która sprawiła, że Maryja porodziła Zbawiciela, sprawia, że woda odradza wierzącego" [ 74 ]. Chcąc zaś zaczerpnąć ze źródeł liturgicznych, możemy wspomnieć ową przepiękną Modlitwę ofiarną liturgii hiszpańskiej mówiącą: "Tamta (Maryja) nosiła życie w łonie, ten (Kościół) - w chrzcie. Do łona tamtej Chrystus wstąpił, w wody tego Chrystus przyoblekł się" [ 75 ].

d) Dziewica ofiarująca

20 Maryja wreszcie jest "Dziewicą ofiarującą". To właśnie staje się widoczne w ofiarowaniu Jezusa w świątyni [ 76 ]. W wydarzeniu tym Kościół prowadzony przez Ducha Świętego, oprócz spełnienia przepisów o ofiarowaniu pierworodnego [ 77 ] i o oczyszczeniu matki [ 78 ], odkrył pewną tajemnicę odnoszącą się do historii zbawienia: dostrzegł mianowicie, że w świątyni przedłuża się ta podstawowa ofiara, którą Słowo, stając się Ciałem i przychodząc na świat, złożyło Bogu [ 79 ] i że obwieszcza się tam zbawienie wszystkich ludzi, ponieważ Symeon, nazywając Dziecię Jezus światłem na oświecenie pogan i chwałą Izraela [ 80 ], uznaje Je za Mesjasza, za Zbawiciela wszystkich. W końcu zrozumiał też Kościół, że proroczo odnosi się to do męki Chrystusa, ponieważ słowa Symeona łączące w jednej i tej samej przepowiedni Syna, "znak sprzeciwu" [ 81 ], i Matkę, której duszę przeniknie miecz [ 82 ], spełniły się na Górze Kalwarii. Dlatego właściwe dla tej tajemnicy zbawienia, rozważywszy różne jej aspekty, jest to, że przez ofiarowanie Chrystusa w świątyni skierowuje myśl ku zbawczemu dziełu krzyża. Zresztą sam Kościół, szczególnie od średniowiecza, widział w Dziewicy przynoszącej do Jeruzalem Syna, by przedstawić Go Panu [ 83 ], wolę ofiarowania, czyli, jak powiadają, ofiarniczą, która wykraczała poza zwykłe rozumienie obrzędu. Świadectwem tego jest ta miła prośba św. Bernarda: "Ofiaruj Syna, Dziewico Święta, i przedstaw Panu błogosławiony owoc żywota Twojego. Ofiaruj na pojednanie nas wszystkich Hostię świętą, podobającą się Bogu" [ 84 ].

To zjednoczenie Matki i Syna w dziele odkupienia [ 85 ] najbardziej zajaśniało na Górze Kalwarii, gdzie Chrystus "samego siebie nieskalanego ofiarował Bogu" [ 86 ], a Maryja, stojąc pod krzyżem [ 87 ], "najgłębiej ze swym Jednorodzonym współcierpiała i z ofiarą Jego złączyła się matczynym duchem, z miłością godząc się, aby doznała ofiarniczego wyniszczenia żertwa z Niej narodzona" [ 88 ], którą również sama złożyła Ojcu Przedwiecznemu [ 89 ]. Celem przedłużenia na wieki ofiary krzyża, Boski Zbawiciel ludzi ustanowił ofiarę eucharystyczną, pamiątkę swej śmierci i zmartwychwstania, i powierzył ją Kościołowi, swej oblubienicy [ 90 ]. Ten zaś przede wszystkim w niedzielę gromadzi wiernych dla odprawienia Paschy Pana, dopóki On nie przyjdzie [ 91 ]. Czyni to w łączności z świętymi mieszkańcami niebios, zwłaszcza z Najśw. Dziewicą [ 92 ], naśladując Jej płomienną miłość i niewzruszoną wiarę.

e) Nauczycielka pobożności

21 Maryja, będąca wzorem dla całego Kościoła w oddawaniu czci Bogu, jest oczywiście "nauczycielką pobożności" także dla poszczególnych chrześcijan. Wcześniej zaczęli oni spoglądać na Nią, by tak jak Ona ze swego własnego życia uczynić kult należny Bogu, a z samej czci zadanie swego życia. Już dawno, w IV wieku, św. Ambroży przemawiając do wiernych pragnął, by w każdym z nich był duch Maryi dla wysławiania Boga: "Oby w każdym był duch Maryi, by uwielbiał Boga; oby w każdym był duch, by radował się w Bogu" [ 93 ]. Jednakże Maryja jest przede wszystkim wzorem tego kultu, przez który życie każdego staje się ofiarą składaną Bogu. Tę starożytną i stałą naukę wszyscy mogą usłyszeć od Kościoła, a także od Najśw. Dziewicy, która Bożemu posłańcowi odpowiedziała: "Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa" [ 94 ]. Zaiste tymi słowami antycypowała przepiękną prośbę Modlitwy Pańskiej: "Bądź wola twoja" [ 95 ]. Zatem przyzwolenie Maryi jest dla wszystkich chrześcijan pouczeniem i przykładem, jak posłuszeństwo dla woli Ojca ma się stać drogą i pomocą do świętości każdego.

f) Przejawy kultu maryjnego

22 Poza tym chodzi przede wszystkim o to, byśmy zauważyli, iż Kościół liczne swe powiązania z Maryją w różny sposób, i to skutecznie, wyraził w formach kultu: mianowicie w głębokiej czci, gdy patrzy na niezwykłą godność Dziewicy, mocą Ducha Świętego przemienioną w godność matki: w płomiennej miłości, gdy rozważa duchowe macierzyństwo Maryi, którym obejmuje Ona wszystkie członki Ciała Mistycznego; w pełnym ufności błaganiu, gdy doświadcza wstawiennictwa swej Orędowniczki i Wspomożycielki [ 96 ]; w służbie miłości, gdy zastanawia się nad pokorną Służebnicą przyobleczoną w godność Królowej miłosierdzia i Matki łaski; w czynnym naśladowaniu, gdy spogląda na świętość i cnoty Maryi pełnej łaski; w zdumieniu połączonym ze wzruszeniem ducha, gdy "jakby w przeczystym obrazie z radością ogląda to, czym cały pragnie i spodziewa się być" [ 97 ]; wreszcie w gorliwe dążenie, gdy w Towarzyszce Odkupiciela już w pełni uczestniczącej w owocach tajemnicy paschalnej dostrzega prorocze spełnienie swego przyszłego losu aż do owego dnia, w którym bez żadnej zmarszczki czy skazy [ 98 ], stanie się jak oblubienica przystrojona dla swego męża, Jezusa Chrystusa [ 99 ].

g) Liturgia złotą regułą pobożności chrześcijańskiej

23 Gdy więc, Czcigodni Bracia, rozważamy tę cześć, którą Najśw. Bożej Rodzicielce okazuje liturgiczna tradycja Kościoła powszechnego i sam odnowiony ryt rzymski, gdy następnie pamiętamy, że sama święta liturgia z powodu swej niezwykłej wartości w kulcie Bożym jest złotą regułą pobożności chrześcijańskiej, gdy wreszcie zwracamy uwagę, jak Kościół czcząc święte tajemnice za przykładem Najśw. Dziewicy przyjmuje postawę wiary i miłości, wtedy z pewnością zrozumiemy, jak właściwie i stosownie zachęca Sobór Watykański II wszystkich synów Kościoła, "by szczerze popierali kult Błogosławionej Dziewicy, szczególnie liturgiczny" [ 100 ]. Chcielibyśmy, by ta zachęta wszędzie i bez zastrzeżeń została przyjęta i gorliwie wprowadzona w czyn.

Paweł VI, papież

11 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 3: AAS 56(1964) s. 98.
12 Por. Sobór Watykański II, tamże, n. 102: AAS 56(1964) s. 125.
13 Por. Mszał Rzymski odnowiony dekretem świętego Powszechnego Soboru Watykańskiego II, ogłoszony powagą Papieża Pawła VI, wyd. wzorcze, 1970, dnia 8 grudnia, Prefacja.
14 Mszał Rzymski odnowiony dekretem Świętego Powszechnego Soboru Watykańskiego II, ogłoszony powagą Papieża Pawła VI, Lekcjonarz mszalny, wyd. wzorcze, 1969, s. 8: Czytanie I (w roku A: Iz 7,10-14: "Oto Panna pocznie"; w roku B: 2 Sm 7,1-5.8b-11.16: "Królestwo Dawida będzie trwać na wieki przed obliczem Pana"; w roku C: Mi 5,2-5a [Hbr 1-4a]: "Z ciebie wyjdzie panujący w Izraelu").
15 Tamże, s. 8: Ewangelia (w roku A: Mt 1,18-24: "Jezus narodzi się z Maryi, poślubionej Józefowi, z rodu Dawida"; w roku B: Łk 1,26-38: "Oto poczniesz i porodzisz Syna"; w roku C: Łk 1,39-45: "Skądże mi to, że matka mojego Pana przychodzi do mnie?").
16 Por. Mszał Rzymski, Prefacja na Adwent, II.
17 Mszał Rzymski, tamże.
18 Mszał Rzymski, Modlitwa eucharystyczna I, Communicantes na Boże Narodzenie i w oktawie.
19 Por. Mt 2,11.
20 Por. Mt 1,19.
21 Mszał Rzymski, dnia 1 stycznia, Ant. na wejście i Modlitwa dnia.
22 Por. Łk 2,14.
23 Mk 6,3.
24 Hbr 10,7; Ps 39,8-9.
25 Por. Łk 1,38.
26 Por. 1 Tm 2,5.
27 Hbr 2,14; por. Gal 4,4.
28 Por. Mszał Rzymski, dnia 22 sierpnia, Modlitwa dnia.
29 Mszał Rzymski, dnia 8 września, Modlitwa po komunii.
30 Mszał Rzymski, dnia 31 maja, Modlitwa dnia.
31 Por. tamże, Modlitwa dnia i Modlitwa nad darami.
32 Mszał Rzymski, dnia 15 września, Modlitwa dnia.
33 Por. Łk 2,21-35.
34 Por. nr 1, s. 9.
35 Z wielu anafor zob. następujące, będące w szczególnym poszanowaniu na Wschodzie: Anafora Marka Ewangelisty, Modlitwa Eucharystyczna, wyd. A. Hänggi - I. Pahl, Fribourg, Editions Universitaires, 1968, s. 107; Anafora grecka Jakuba, brata Pańskiego, tamże, s. 257; Anafora Jana Chryzostoma, tamże, s. 229.
36 Por. Łk 1,28.
37 Por. Mszał Rzymski, dnia 8 grudnia, Prefacja.
38 Por. Mszał Rzymski, dnia 15 sierpnia, Prefacja.
39 Por. Mszał Rzymski, dnia 1 stycznia, Modlitwa po komunii.
40 Por. Mszał Rzymski, Msze wspólne o Najśw. Maryi Pannie, 6. W czasie wielkanocnym, Modlitwa dnia.
41 Mszał Rzymski, dnia 15 września, Modlitwa dnia.
42 Mszał Rzymski, dnia 31 maja, Modlitwa dnia. To samo rozbrzmiewa w Prefacji o Najśw. Maryi Pannie, II: "Zaprawdę godne to (...) byśmy, obchodząc wspomnienie Najśw. Maryi Panny, wysławiali Twoją łaskawość Jej wdzięcznym hymnem pochwalnym".
43 Por. Hbr 4,12.
44 Por. Lekcjonarz mszalny, III Niedziela Adwentu (w roku C: Sof 3,14-18a); IV Niedziela Adwentu (por. wyżej, przyp. 14); Niedziela w Oktawie Bożego Narodzenia (w roku A: Mt 2,13-15.19-23; w roku B: Łk 2,22-40; w roku C: Łk 2,41-52); II Niedziela po Narodzeniu (J 1, 1-18); VII Niedziela Wielkanocy (w roku A: Dz I,12-14); II Niedziela w ciągu roku (w roku C: J 2,1-12); X niedziela w ciągu roku (w roku B: Rdz 3,9-15); XIV Niedziela w ciągu roku (w roku B: Mk 6,1-6).
45 Por. Lekcjonarz mszalny. Przy katechumenacie i chrzcie dorosłych. Na przekazanie Modlitwy Pańskiej (Czytanie II, 2: Gal 4,4-7); Na inicjację chrześcijańską poza wigilią paschalną (Ewang., 7: J 1,1-5.9-14.16-18); W czasie ślubu (Ewang., 7: J 2,1-11); Na konsekrację dziewic i śluby zakonne (Czytanie I, 7: Iz 61,9-11; Ewang., 6: Mk 3,31-35; Łk 1,26-38. [por. Obrzęd konsekracji dziewic, n. 130; Obrzęd ślubów zakonnych, Część druga, n. 145]).
46 Por. Lekcjonarz mszalny. Za uciekinierów i wygnańców (Ewang., 1: Mt 2,13-15.19-23); Na podziękowanie (Czytanie I, 4: Sof 3,14-15).
47 Por. Boska komedia, Raj XXXIII.
48 Por. Liturgia godzin, Wspomnienie Najśw. Maryi Panny w sobotę. Oficjum czytań, Hymn.
49 Por. Obrzędy chrztu dzieci, nr 48; Obrzęd inicjacji chrześcijańskiej dorosłych, nr 214.
50 Por. Rytuał rzymski, Tyt. VII, r. III, Błogosławienie kobiety po porodzie.
51 Obrzęd ślubów zakonnych, Część pierwsza, nr 57 i 67.
52 Por. Obrzęd konsekracji dziewic, nr 16.
53 Por. Obrzęd ślubów zakonnych, Część pierwsza, nr. 62 i 142; Część druga, nr 67 i 158; Obrzęd konsekracji dziewic, nr. 18 i 20.
54 Por. Obrzęd namaszczenia chorych i duszpasterskiej troski o nich, nr. 143, 146, 147, 150.
55 Por. Mszał Rzymski, Msza za zmarłych. Za zmarłych braci, krewnych i dobrodziejów, Modlitwa dnia.
56 Por. Obrzęd pogrzebu, n. 226.
57 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogm. o Kościele, Lumen Gentium, nr 63: AAS 57(1965) s. 64.
58 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 7: AAS 56(1964) s. 100-101.
59 Mowa 215, 4: PL 38, 1074.
60 Por. Łk 1,34-37
61 Tamże.
62 Łk 1,45.
63 Por. Łk 2,19.51.
64 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Dei Verbum, nr 21: AAS 58(1966) s. 827-828.
65 Por. Łk 1,46-55.
66 Por. Adversus Haereses IV, 7, 1: PG 7, 1, 990-991; S Ch, 100, II, s. 454-458.
67 Por. Adversus Haereses III, 10, 2: PG 7, 1, 874; S Ch, 34, s. 164.
68 Por. J 2,1-12.
69 Dz 1,14.
70 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogm. o Kościele, Lumen Gentium, nr 62: AAS 57(1965) s. 63.
71 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 83: AAS 56(1964) s. 121.
72 Sobór Watykański II, Konstytucja dogm. o Kościele, Lumen Gentium, nr 63: AAS 57(1965) s: 64.
73 Tamże, nr 64: AAS 57(1965) s. 64.
74 Traktat XXV (Na Narodzenie Pańskie), 5: CCL 138, s. 123; SCh 22 bis, s. 132; por. także Traktat XXIX (Na Narodzenie Pańskie), 1: CCL tamże, s. 147; SCh tamże, s. 148; Traktat LXIII (O Męce Pańskiej) 6: CCL tamże, s. 386; SCh 74, s. 82.
75 M. Ferotin, Księga mozarabska sakramentów, kol. 56.
76 Por. Łk 2,22-35.
77 Por. Wj 13,11-16.
78 Por. Kpł 12,6-8.
79 Por. Hbr 10,5-7.
80 Por. Łk 2,32.
81 Łk 2,34.
82 Por. Łk 2,35.
83 Por. Łk 2,22.
84 Na oczyszczenie Najśw. Maryi, Mowa III, 2: PL 183, 370; Dzieła św. Bernarda, wyd. J. Leclercq - H. Rochais, IV, Rzym 1966, s. 342.
85 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogm. o Kościele, Lumen Gentium, nr 57: AAS 57(1965) s. 61:
86 Hbr 9,14.
87 Por. J 19,25.
88 Tamże, nr 58: AAS 57(1965), s. 61.
89 Por. Pius XII, Encyklika Mystici Corporis: AAS 35(1943) s. 247.
90 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 47: AAS 56(1964) s. 113.
91 Por. tamże, nr 102 i 106: AAS 56(1964) s. 125 i 126.
92 "...racz wspomnieć na tych wszystkich, którzy od wieków podobali się Tobie, na świętych ojców, patriarchów, proroków, apostołów (...) i na świętą i chwalebną Bożą Rodzicielkę, Maryję, i na wszystkich świętych (...) oby pamiętali oni o naszej nędzy i ubóstwie, ofiarowali Ci z nami tę czcigodną i bezkrwawą ofiarę". Syryjska anafora Jakuba, brata Pańskiego: Modlitwa Eucharystyczna, wyd. A. Hänggi - I. Pahl, Fribourg, Editions Universitaires, 1968, s. 274.
93 Wyjaśnienie Ewangelii według Łukasza, II, 26: CSEL 32, IV, s. 55; SCh 45, s. 83-84.
94 Łk 1,38.
95 Mt 6,10.
96 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogm. o Kościele, Lumen Gentium, nr 62: AAS 57(1965) s. 63.
97 Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 103: AAS 56(1964) s. 125.
98 Por. Ef 5,27.
99 Por. Ap 21,2.
100 Sobór Watykański II, Konstytucja dogm. o Kościele, Lumen Gentium, nr 67: AAS 57(1965) s. 65.