Matka Boża Kazańska
Odnaleziona w zgliszczach spalonej posiadłości w mieście Kazań (dzis. Rosja, Republika Tatarstanu), nazwana Ikoną Kazańską, stała się symbolem opieki Matki Bożej nad narodem rosyjskim. Jej liczne odpisy, uznawane za cudowne, znajdziemy w wielu prawosławnych świątyniach w Rosji.
8 lipca i 22 października (według kalendarza juliańskiego) Rosyjski Kościół Prawosławny obchodzi uroczystość ku czci Matki Bożej Kazańskiej, związanej z cudowną Ikoną Hodegetrii, znajdującą się w jednym z głównych sanktuariów rosyjskich w Kazaniu.
Ikona została odnaleziona 8 lipca 1579 r. w Kazaniu, na terenie państwa rosyjskiego. Odpisy ikon szybko się rozpowszechniły, wiele z nich zasłynęło jako cudowne. Najbardziej znaczące dla historii Rosji były trzy ikony: objawione w Kazaniu, Moskwie i Petersburgu.
Objawienie się Kazańskiej Ikony Matki Bożej
O pojawieniu się i odkryciu ikony Matki Bożej w Kazaniu opowiada naoczny świadek tych wydarzeń w swoim dziele Opowieść i cuda Przeczystej Bogurodzicy, wspaniałego i sławnego objawienia się Jej obrazu w Kazaniu, spisana przez pokornego Hermogena, metropolitę kazańskiego (1594). Hermogen - święty prawosławny, pierwszy metropolita kazański (1589), patriarcha Moskwy i całej Rusi (1606), zm. 1612 - posługiwał w tym czasie jako kapłan w prawosławnym kościele św. Mikołaja Cudotwórcy w Kazaniu. Opowieść została po raz pierwszy opublikowana w 1871 r., następnie jej odpisy sporządził kazański historyk i misjonarz arcykapłan Ewfimi Malow (1879). W 1880 r. ukazał się autorski rękopis Opowieści, zweryfikowany przez synodalnego zakrystiana archimandrytę Józefa. Z okazji 300. rocznicy męczeństwa patriarchy Hermogena w 1912 r. wykonano fototypowe wydanie Opowieści z analizą jej treści. Opowieść została również przetłumaczona na język rosyjski przez protoprezbitera katedry Wniebowzięcia Kremla moskiewskiego N. A. Ljubimowa (1912). Następnie Opowieść była kilkakrotnie wznawiana w 1997, 2005 i 2006.
Według Opowieści 23 VI 1579 r. w pobliżu kościoła św. Mikołaja Cudotwórcy (znanego jako Mikołaj z Tuły) wybuchł pożar na dziedzińcu carskiego wojownika Daniły Onuchina. Spłonęło prawie całe przedmieście. Muzułmańska większość obwiniała za to prawosławnych chrześcijan, którzy zaczęli być prześladowani. Dlatego sam Bóg, aby wzmocnić prześladowanych chrześcijan, "objawił z ziemi" cudowną ikonę Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus. Matka Boża wielokrotnie pojawiała się we śnie 10-letniej dziewczynie o imieniu Matrona, córce łucznika. Poleciła powiadomić arcybiskupa i namiestników miasta, aby wydobyli ikonę z ziemi we wskazanym miejscu. Dziewczynka opowiedziała matce o pojawieniu się ikony, ale ona jej nie uwierzyła. Pewnego dnia w południe ukazała się Matronie płonąca ikona, "emitując ogniste, jasne i straszne promienie". Dziewczyna upadła i leżała na ziemi "jak martwa" kilka godzin, a potem "z wielkim płaczem" pobiegła do swojej matki. Wtedy matka udała się z córką do namiestników miasta, lecz oni nie uwierzyli. Matka, zalana łzami, zabrała Matronę do arcybiskupa, ten jednak nie chciał ich słuchać. Matka zaczęła opowiadać ludziom o cudownej ikonie, ale też jej nie wierzyli. Wzięła więc sama łopatę i zaczęła kopać we wskazanym miejscu. Inni też kopali, ale nic nie znaleźli. Kiedy Matrona zaczęła kopać w miejscu, w którym stał piec, wówczas na głębokości około metra ukazała się mała ikona Matki Bożej, owinięta w stare okrycie wierzchnie w kolorze wiśniowym. Ikona błyszczała, jakby dopiero co została namalowana. Kiedy dowiedział się o tym abp Jeremiasz - metropolita kazański i swiażski (1576-1581), nakazał zadzwonić w dzwon i zorganizował procesję na miejsce objawienia. Widząc obraz, zachwycał się jego niezwykłym wyglądem i razem z namiestnikami modlił się ze skruchą o przebaczenie grzechów. Hermogen w procesji zaniósł ikonę do kościoła św. Mikołaja Cudotwórcy, gdzie odprawiono nabożeństwo modlitewne. Następnie wielka procesja religijna udała się do katedry Zwiastowania na Kremlu kazańskim. Po drodze, dzięki objawionej ikonie, niewidomy od 3 lat żebrak Józef odzyskał wzrok (w Opowieści jest to cud nr 1). Kiedy ikona została wniesiona do świątyni, uzdrowiony został ślepy Nikita (cud 2).
Odpis znalezionej ikony, z opisem jej wyglądu i cudów, został odesłany do Moskwy i przekazany carowi Iwanowi Wasilewiczowi i jego synom. Zachwycony tym odpisem car nakazał w miejscu ukazania się ikony zbudować na koszt cara cerkiew i klasztor dla 40 sióstr. Wybudowany drewniany kościół klasztorny został poświęcony ku czci Matki Bożej Hodegetrii. Odnaleziona ikona została tam przeniesiona w procesji z katedry Zwiastowania. Drugi kościół klasztorny - ciepły, drewniany z refektarzem - został poświęcony ku czci Narodzenia Najśw. Matki Boga. Do tego klasztoru wstąpiła Matrona, przyjmując imię Mawra.
W klasztorze nadal działy się cuda. Opowieść opisuje ich 16. Oprócz już wspomnianych, podane są następujące uzdrowienia: mężczyzny ze Swiażska, dotkniętego "okropną" chorobą (cud 3); niewidomego dziecka, które nagle zaczęło widzieć twarz matki i "złapało czerwone jabłko", przyniesione na polecenie arcybiskupa (cud 4); chorych nóg żony syna bojara Iwaszki, zwanego Kuźminskim (cud 5); uschniętej ręki żony wieśniaka, który mieszkał w majątku syna bojara Wasilija Ragozina (cud 6); chorej nogi Izaaka, zwanego Bykiem, z Kazania (cud 7); chorej na oczy żony popa Grigorija Eleny ze wsi Tagaszewo (cud 8); z choroby oczu gospodyni mnicha Józefa (cud 9); Kosmy Okulowa z Laiszewa, który "oszalał" (cud 10); ze ślepoty Pelagii z Kazania (cud 11); z epilepsji i choroby oczu Trofima Larionowa z Samary (cud 12); z demonicznego opętania żony księdza swiażskiego Iwana Domny (cud 13); z choroby rąk i nóg żony kuśniarza z Kazania Dmitra Domny i ich córki Neonilli (cud 14); z demonicznego opętania Afanaseja Jerofejewa z Jarosławia (cud 15); z choroby nóg mnicha Arseny, który mieszkał razem z Hermogenem (cud 16).
Car Fiodor Iwanowicz sfinansował budowę kościoła murowanego w miejsce drewnianego kościoła Hodegetrii. W Niedzielę Niewiast niosących wonności, 14 IV 1594 r., ufundowano nową świątynię. Ołtarz główny ku czci Maryi Bożej Rodzicielki i Zawsze Dziewicy, czcigodnej i chwalebnej Hodegetrii w cudownym obrazie objawionej oraz dwa ołtarze boczne - ku czci Zaśnięcia NMP i w św. Aleksandra Newskiego - zostały konsekrowane 27 X 1594/1595. Kiedy zaczęto nazywać ikonę kazańską, na jej cześć poświęcono ołtarz centralny. Na poświęcenie kamiennej świątyni car podarował "dużą Deesis, pokrytą srebrem tego samego roku", ikony, księgi, szaty i przybory kościelne. Ikona kazańska została ozdobiona przez carskiego skarbnika Demenszę Iwanowicza Czeremisinowa (syna gubernatora Iwana Czeremisinowa, który brał udział w zdobyciu Kazania) złotą ramą z drogimi kamieniami i perłami. Z carskiego skarbca przysyłano wszystko, co potrzebne dla klasztoru sióstr, których było już 64. Opowieść kończy się opisem budowy kamiennej katedry klasztornej i dekoracji odsłoniętego obrazu.
Kazańska ikona była niewielkich rozmiarów: (6×5 werszaków, czyli 26,7×22,3 cm). Według opisów z XIX w. ikona była "pismem greckim, w ciemnym kolorze", przedstawia popiersie Matki Bożej, z głową pochyloną w stronę Dzieciątka Jezus, które jest przedstawione w pozycji wyprostowanej, stojącej. Jego prawa ręka jest ułożona w geście dwupalczastego błogosławieństwa, lewa jest opuszczona i ukryta pod himationem.
Skrócone wersje ikon Matki Bożej typu Hodegetria i Deesis rozpowszechniły się na Rusi w XVI w. Nawiązywały one do starożytnych pełnometrażowych i półmetrowych wizerunków Matki Bożej, istniejącychy na północno-wschodnich terenach Rusi już w XII w. Wizerunki Matki Bożej typu Hodegetria i Deesis w wersji skróconej spotykamy wśród ikon nowogrodzkich z XVI w. Skoro ikona została znaleziona ok. dwa tygodnie po pożarze, owinięta w niewielki materiał i wyglądała jakby była świeżo napisana, to nie mogła leżeć długo w ziemi. Według kronikarza piskarewskiego ikona została sprowadzona przez prawosławną dziewczynę do Kazania z Nowogrodu Wielkiego po spacyfikowaniu go w 1570 r. przez cara Iwana Wasilewicza. W Kazaniu dziewczyna przed ikoną "potajemnie modliła się i odpoczywała, a obraz ukryła w ziemi" (Kronikarz Piskarewski, Pełny zbiór kronik rosyjskich, t. 34).
Nowogrodzkie pochodzenie potwierdzają znawcy ikon, zauważając, że XVI-wieczny Nowogród mógł być pod wpływem włoskiego stylu przedstawiania Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus stojącym.
Ikona kazańska miała kilka szat. Odświętną nakładano na Boże Narodzenie, Wielkanoc i w dni obchodów ikony kazańskiej; w inne dni nakładano szatę codzienną. Świąteczna szata była złota, ozdobiona dużymi perłami, diamentami, szmaragdami i innymi drogimi kamieniami. Codzienna, nie mniej cenna, wykonana w Moskwie, również ozdobiona perłami, diamentową biżuterią i szlachetnymi kamieniami. Ikona była ozdobiona złotymi koronami z diamentowymi różami. W 1767 r. za sprawą carycy Katarzyny II przymocowano do ikony diamentową koronę.
Ikona kazańska została umieszczona w etui na ikony w ramkach srebrnej i złoconej. Na wewnętrznej ramce, prawdopodobnie z przełomu XVI i XVII w., umieszczono 11 wizerunków symbolizujących maryjne święta ("Poczęcie NMP - Spotkanie Joachima i Anny", "Narodziny NMP", "Wprowadzenie NMP do Świątyni", "Zwiastowanie", "Narodzenie Chrystusa", "Katedra NMP", "Ofiarowanie Pańskie", "Wniebowzięcie NMP", "Raduje się w Tobie", "Pochwała NMP", "Ochrona NMP"), 12. wizerunek przedstawiał odkrycie Ikony. Święci zostali przedstawieni na marginesach ramki. Rama wewnętrznego ościeża została wykonana w 1806 r. na koszt przeoryszy klasztoru Zofii (Bołchowskiej) i darczyńców na ukończenie budowy nowej kamiennej katedry kazańskiej w klasztorze (1798-1808). W obramieniu zewnętrznym, najwyraźniej z XVII lub XVIII w., ze znakami cudów, znajdowała się rama z 1739 r. z owalnymi i figuralnymi ramami ze znakami form barokowych, wykonana na koszt pułkownika Zmejewa i jego żony, o czym świadczą napisy w kartuszu u dołu ramy. Wewnętrzna rama została oddzielona od zewnętrznej i posiadała u dołu uchwyty do przenoszenia cudownego obrazu w procesjach religijnych. W nowej katedrze klasztoru sióstr w ikonostasie na lewo od drzwi królewskich stanął cudowny obraz w ramkach, umieszczony w dużej drewnianej gablocie na ikony w formie portyku, do którego prowadzą schody z wiązu.
W nocy 29 VI 1904 r. ikona kazańska - czczona już w całej Rosji jako "gorliwa Orędowniczka ludu chrześcijańskiego" (Akatyst ku czci Kazańskiej Ikony Matki Bożej. Kontakion 1. Ikos 1-12) - została skradziona z kazańskiego klasztoru sióstr przez gang 28-letniego Bartłomieja Stojana, zwanego Czajkinem (Czajkin był znanym dawnym rozbójnikiem w obwodzie kazańskim). Zimą i wiosną 1904 r. ten sam gang okradł katedrę Zwiastowania w Kazaniu, klasztor Przemienienia Pańskiego w Jarosławiu i cerkiew smoleńską w Riazaniu. Biżuterię sprzedawano żydowskim kupcom w Kazaniu. Złodzieje zostali wkrótce złapani i już w listopadzie 1904 r. odbył się proces w Kazaniu. W trakcie śledztwa nie udało się ustalić do końca, co stało się z cudowną Ikoną. Znaleziono ślady cennej oprawy (perły, kamienie szlachetne, szatę z czerwonego złota pociętą na kawałki). Według zeznań Barbary - mniszki z kazańskiego klasztoru, która nadzorowała wymianę szat Ikony, codzienna szata, którą skradziono wraz z ikoną, była "starożytna", cenniejsza, a świąteczna szata była "nowa". Pod codzienną szatą, haftowaną drogocennymi perłami, kryła się starożytna złota szata (dar od cara Fiodora Iwanowicza).
Na rozprawie wydano opinię, że ikona została spalona, gdyż w piecu w mieszkaniu Stojana znaleziono spalone resztki ikon (ze świątyni kazańskiego klasztoru sióstr skradziono także ikonę Zbawiciela "nie ludzką ręką wykonany"), a matka Kucherowej - partnerki Stojana, zeznała na procesie, że obie ikony zostały przez Stojana pocięte i spalone. Sam Stojan zaprzeczył udziałowi zarówno w kradzieży, jak i zniszczeniu ikony, przyznając się jedynie do zakupu skradzionej biżuterii. Na rozprawie wszyscy oskarżeni, pytani o święte ikony, uporczywie milczeli. Stojan i jego wspólnik Komow zostali skazani na pozbawienie wszelkich praw i majątku oraz zesłanie na ciężkie roboty odpowiednio na 12 i 10 lat. Wkrótce Stojan uciekł z więzienia w Mariupolu, ale został aresztowany w Charkowie. W 1909 r. został osadzony w izolatce w twierdzy Shlisselburg.
Kazański arcybiskup Dymitr (Michaił Gieorgijewicz Kowalnicki, † 1913) wyznał, że "za pozwoleniem Boga zły człowiek ukradł nam nasz skarb i być może go zniszczył. Mamy jednak głęboką nadzieję, że Najświętsza Dziewica nie pozbawiła nas swego miłosierdzia". Cerkiew prawosławna zinterpretowała zniknięcie ikony jako zapowiedź tragedii, które później dotknęły Rosję. Profanacji, której uległa święta ikona, naród rosyjski niemal powszechnie przypisał nieszczęścia związane z rewolucją 1905 r. i porażką Rosji w wojnie z Japonią w latach 1904-1905.
Niemniej szybko pojawiły się spekulacje, że ikona ocalała. Niektórzy sądzą, że została ona sprzedana staroobrzędowcom i znajduje się w jednym z domów modlitwy w Kazaniu, Moskwie, Ufie lub Kowrowie, jako że Kazań był wówczas jednym z ośrodków staroobrzędowców. Natomiast w klasztorze sióstr w Kazaniu istniała legenda, że Ikona w nocy przed kradzieżą została zastąpiona jej kopią. Inny wariant, podzielany przez samą eparchię (diecezję) kazańską, głosi, że Czajkin skradł jedynie kopię, a oryginał znajduje się w cerkwi Cudotwórców Jarosławskich w Jarosławiu (port nad Wołgą w europejskiej części Rosji). Inni spekulują, że po rewolucji rosyjskiej 1917 r. oryginalna ikona zachowała się w Petersburgu lub że po rozbiórce klasztoru kazańskiego bolszewicy sprzedali ikonę dla potrzeb rewolucji. Faktycznie aż do 1953 r. los skradzionej ikony pozostał nieznany. Być może znalazła się ona w rękach milionera z Ameryki Południowej (znanego jako Solly Joel), który kupił ją od kupca kazańskiego Szewlagina, do którego miała ona trafić zaraz po jej kradzieży w 1904 r.
Ikona Matki Bożej Kazańskiej - Watykańska
W 1953 r. Frederick Mitchell-Hedges - brytyjski pisarz i podróżnik, poinformował, że 23 IX kupił oryginalną ikonę kazańską od Arthura Hillmana - biznesmena, który negocjował sprzedaż swojej kolekcji dzieł o dużej wartości historycznej i artystycznej. Możliwe, że do kolekcji biznesmena ikona trafiła z rąk Sallego Joela. Hedgesowi nie bardzo wierzono ze względu na jego wybujałą fantazję pisarską. Mimo to historyk sztuki Cyril Goeorge Edward Bunt doszedł do wniosku, że ikona ta pochodzi z XVI w. i może być jedną z pierwszych kopii oryginalnej ikony, niesionej przez Dymitra Pożarskiego w powstaniu 1612 r. Dalsze badania doprowadziły do wniosku o oryginalności ikony, dlatego postanowiono znaleźć dla niej odpowiednie miejsce. Ponieważ nie mogła ona wrócić do komunistycznej wówczas Rosji, ostatecznie trafiła do Fatimy, gdzie Matka Boża objawiła się w tym samym roku, w którym w Rosji wybuchła rewolucja październikowa i wezwała do modlitwy o nawrócenie Rosji. Wcześniej, 10 lat po śmierci Hedgesa, jego córka porozumiała się z zwierzchnikiem Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego za Granicą, aby ikona mogła być okazyjnie wystawiana w cerkwiach na terenie Stanów Zjednoczonych. 8 XII 1963 r. w jednej ze świątyń prawosławnych w Bostonie po raz pierwszy od czasu jej zrabowania odprawiono przed nią moleben - krótkie prawosławne nabożeństwo błagalne lub dziękczynne. W latach 1964-1965 na Światowych Targach Handlowych w Nowym Jorku wzniesiono specjalny pawilon, w którym umieszczono ikonę, aby ludzie mogli ją podziwiać. W tym czasie ikoną zainteresowała się Błękitna Armia (The Blue Army of Our Lady of Fatima) Tam 13 IX 1965 r. członkowie Błękitnej Armii spędzili całą noc na adoracji ikony i modlitwie o nawrócenie Rosji i pokój na świecie, której przewodził sam biskup Fatimy. Uznali, że ikona będzie idealnym bilbordem promującym ich kampanię walki z komunizmem jako realizacji przesłania z Fatimy. 4 X 1965 r. ikonę poświęcił papież Paweł VI.
W styczniu 1970 r. Anna Mitchell-Hedges poinformowała, że jest gotowa sprzedać ikonę za 125 tys. dolarów. Wówczas o. Karl Patzelt SJ - egzorcysta z ośrodka dla katolików obrządku wschodniego w San Francisco, zwrócił się do Błękitnej Armii, aby zorganizowała zbiórkę potrzebnych funduszy na zakup. Ostatecznie, nie wiadomo za jaką cenę, ale prawdopodobnie nie większą niż 25 tys. dolarów, Błękitna Armia nabyła ikonę i 21 VI przekazała do narodowego sanktuarium portugalskiego w Fatimie.
26 VII, po uroczystym nabożeństwie w kaplicy objawień Matki Bożej w Cova da Iria, ikona została w procesji wprowadzona przez bp. Joao Venancio - ordynariusza diec. Leiria, i rosyjskiego grekokatolickiego biskupa Andrieja (Katkowa) - wizytatora apostolskiego dla katolików rosyjskich, do kaplicy bizantyńskiej fatimskiego Domu Pokoju. W związku z sytuacją w Rosji, będącej pod reżimem komunistycznym, pojawiły się pragnienia, by ikona powróciła do Rosji i pobudziła naród rosyjski do próby wyzwolenia się z tej bezbożnej ideologii. Ostatecznie jednak zdecydowano, że ikona pozostanie w Fatimie aż do czasu uwolnienia się Rosji od komunizmu.
Ikona zasłynęła licznymi cudami. Jej sukienka została przyozdobiona nowymi "kilku setkami drogocennych kamieni i ponad tysiącem pereł" - w podziękowaniu za pomoc i orędownictwo, które wierni otrzymali za pośrednictwem ikony od Najświętszej Bogarodzicy.
Plany przekazania ikony Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu narodziły się prawdopodobnie w 1989 r., po upadku komunizmu, kiedy metropolita Leningradu Aleksy (przyszły patriarcha Moskwy Aleksy II) odwiedził Seattle i zjadł kolację z o. Frederickiem Millerem SJ - ówczesnym dyrektorem wykonawczym Błękitnej Armii. Kiedy w 1991 r. podczas pielgrzymki do Fatimy papież zobaczył tę ikonę, być może zdał sobie sprawę z tego, że ikona ta ma ogromne znaczenie nie tylko dla niego osobiście, ale również dla ogólnoświatowej sprawy pokoju i pojednania, dlatego poprosił o przeniesienie jej do Watykanu. W marcu 1993 r. Błękitna Armia zgodziła się przekazać ikonę w darze Ojcu Świętemu. Przed tą ikoną każdego dnia modlił się zarówno Ojciec Święty, jak i jego goście. "Ikona ta znalazła u mnie dom i towarzyszyła mojej codziennej służbie Kościołowi swoim matczynym spojrzeniem" - wyznał papież 25 VIII 2004 r. Było też pewne, że Jan Paweł II zamierza zwrócić obraz jej prawowitym właścicielom.
Od 1993 r. to już nie Błękitna Armia, ale sam papież prowadził negocjacje z rosyjskimi przywódcami prawosławnymi. Papież pragnął osobiście zwrócić ikonę Kościołowi rosyjskiemu, licząc na to, że dokona tego podczas pielgrzymki do Rosji. Tym samym Watykan mógłby pokazać narodowi rosyjskiemu, że to Kościół katolicki, a nie prawosławny zachował ich najcenniejszą relikwię. Nic więc dziwnego, że plany te zostały zablokowane przez Patriarchat Moskiewski, który nie chciał dopuścić do tego, by powrót relikwii był powiązany z Watykanem. Tym samym powiązanie sprawy zwrotu ikony z wizytą papieża w Rosji spowodowało impas w dalszych pertraktacjach. Projekt przekazania ikony patriarsze przez Ojca Świętego podczas spotkania, planowanego na 1997 r., również nie został zrealizowany, ponieważ do spotkania w ogóle nie doszło.
Dalsze negocjacje z Patriarchatem Moskiewskim w sprawie zwrotu ikony były prowadzone na tle propozycji władz Tatarstanu, by ikona wróciła nie do Moskwy, ale do jej pierwotnej siedziby - do Kazania. Papież został nawet zaproszony przez Tatarów na uroczystości związane z obchodami tysiąclecia Kazania, które były planowane na 2005 r., ale zaproszenie to uznano za prowokacyjne, mogącę zaszkodzić dobrym stosunkom muzułmanów z prawosławnymi. 16 IV 2003 r. Watykan poinformował, że ikona zostanie zwrócona Kościołowi prawosławnemu i że trwają rozmowy co do terminu i sposobu jej przekazania.
Od kwietnia 1992 r., po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych ze Stolicą Apostolską i wraz z przybyciem misjonarzy szeutystów (Congregatio Immaculati Cordis Mariae, CICM), zaczęła rozwijać się wspólnota Kościoła katolickiego w Mongolii. W lutym 2003 r. nuncjusz apostolski w Ułan Bator abp Giovanni Batista Morandini poinformował, że papież zamierza odwiedzić Mongolię w sierpniu 2003 r. jako odpowiedź na zaproszenie Natsagiina Bagabandiego - prezydenta Mongolii, złożone 5 VI 2000 r. Odżyły spekulacje na temat tego, czy Ojciec Święty zatrzyma się po drodze w Kazaniu. W maju 2003 r. rzeczywiście podjęto starania, by Jan Paweł II mógł zatrzymać się w Kazaniu i zwrócić ikonę Matki Bożej. Ostatecznie pielgrzymka papieża do Mongolii nie doszła do skutku. Do Ułan Bator udał się kard. Crescenzio Sepe - prefekt Kongregacji Ewangelizacji Narodów i konsekrował pierwszego biskupa w historii kraju, a następnie poświęcił katedrę pw. Apostołów Piotra i Pawła.
W tym czasie powołano komisję do zbadania autentyczności ikony, w skład której weszli przedstawiciele rosyjskiego Ministerstwa Kultury, znawcy historii sztuki, reprezentanci Cerkwi i Tatarstanu oraz specjaliści watykańscy. Z przeprowadzonej 1 IV 2003 r. ekspertyzy wynika, że ikona, znajdująca się w posiadaniu Ojca Świętego (z tego względu nazywana ikoną watykańską), nie jest oryginalnym obrazem znalezionym w 1579 r., ale jego kopią z połowy XVIII w., na co wskazują charakter i wymiary obrazu. Ikona watykańska ma wymiary 31,1 x 27 cm, co znacznie przewyższa rozmiary oryginalnej ikony 26,7 x 22,3 cm. Mimo to 18 IV 2003 r. na konferencji prasowej w Watykanie poinformowano, że ikona, która ma być przekazana stronie rosyjskiej, jest oryginałem. Strona rosyjska upierała się przy wynikach swojej ekspertyzy, ponieważ ułatwiała ona uniemożliwienie przyjazdu Ojca Świętego do Rosji, ze względu na to, że - jak to motywował Patriarchat Moskiewski - "zwrot ikony - jednej z wielu kopii - nie może być powodem wizyty Ojca Świętego w Rosji".
W lipcu 2004 r. Jan Paweł II poinformował, że zwróci ikonę "w geście dobrej woli". Tym samym ostatecznie zaniechano koncepcji wiązania zwrotu ikony z wizytą papieża na ziemi rosyjskiej. Ikona miała być przewieziona do Moskwy i wręczona patriarsze Aleksemu przez specjalną delegację Stolicy Apostolskiej. W trakcie audiencji generalnej i uroczystej Mszy św. 25 VIII papież przekazał ikonę kard. Walterowi Kasperowi - przewodniczącemu Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan. Po wygłoszeniu homilii papież modlił się wraz z 5 tys. wiernych do Matki Bożej Kazańskiej za Rosję i o jedność Kościoła.
Matka Boża Kazańska (modlitwy)
27 VIII rano delegacja Stolicy Apostolskiej odleciała do Moskwy. Ikona została przekazana 28 VIII - w dniu, w którym Kościoły Wschodnie obchodzą święto Zaśnięcia NMP - podczas uroczystej liturgii sprawowanej przez Patriarchę Aleksego II w Katedrze Wniebowzięcia NMP na Kremlu moskiewskim. W dniu święta ikony kazańskiej, 21 VIII 2005 r., patriarcha Aleksy II i prezydent Tatarstanu przyjęli ją w katedrze Zwiastowania na Kremlu kazańskim.
Ikona jest obecnie przechowywana w Katedrze Podwyższenia Krzyża Świętego, będącej częścią klasztoru Bogarodzicy (przywróconego do rangi klasztoru w 2005 r.), w miejscu, gdzie odnaleziono oryginalną ikonę Matki Bożej Kazańskiej i gdzie trwają prace nad przekształceniem pozostałych budynków klasztoru w międzynarodowe centrum pielgrzymkowe.
Oprac. MARYJNI.PL
Źródła:
- "A ostatni stali się pierwszymi": jak Moskwa po raz pierwszy próbowała podporządkować sobie Kazań - pl.topwar.ru
- Agnieszka Oleska, Ikona niosąca przesłanie pokoju i pojednania..., Seminare 23/2006, s. 227-237.
- Aleksander Gwagwin, Kronika o państwie ruskim i kronika o ziemi tatarskiej, Wrocław 2018.
- Andriej W. Korieniewski, Historia jako źródło zasobów politycznych: idee spuścizny i spuścizna idei, w: Debaty Artes Liberales, t. XI 2017. Polska - Rosja. Poszukiwania nowej tożsamości. Podobieństwa i różnice, Adam Daniel Rotfeld (red.), s. 187-202.
- Anna Smyk-Kojło, Sytuacja Cerkwi prawosławnej na Rusi Moskiewskiej od 1581 do 1653 r., w: Elpis 5/7/8 2003, s. 237-274 (bazhum.muzhp.pl)
- Atrakcje kazańskiego Kremla - szerokietory.pl
- Hieronim Grala, Nacjonalizm jako czynnik kształtowania nowej rosyjskiej tożsamości. Centrum a "prowincja", w: Debaty... dz.cyt., s. 135-161.
- Biskup Mongolii - tygodnikpowszechny.pl
- Czasy Iwana Groźnego - sprawynauki.edu.pl
- Дмитрий Иосифович Хафизов, Главы из книги "Святое Знамение России" - dearfriend.narod.ru
- Георгий Александрович Мюллер, К вопросу сложения иконографического типа иконы Божией Матери Казанской - dearfriend.narod.ru
- Икона Божией Матери Казанская - monasterium.ru
- Ikona Matki Bożej Kazańskiej - kresymuzeum.pl
- Indiana Jones, the story of a stolen Russian icon and an icon in a church in Venice - patrickcomerford.com
- Казанская Икона Божией Матери - pravenc.ru
- Kazań - w stolicy Tatarstanu - thevagabond.pl
- Krwawa rozgrzewka: nieudana wyprawa Iwana Groźnego na Kazań w 1549 r. Tło - pl.topwar.ru
- Matka Boża Kazańska - voxdomini.pl
- Między Polskim katolicyzmem a Rosyjskim prawosławiem - ioh.pl
- Niezwykłe dzieje Ikony Matki Bożej Kazańskiej - ekumenizm.wiara.pl
- Odezwa Głowy Domu Romanowów do Rodaków - legitymizm.org
- Our Lady of Kazan - en.wikipedia.org
- Papież w Tatarstanie? - wiadomosci.wp.pl
- Przełom na Wschodzie: Moskwa zdobywa Kazań - kresy.pl
- Rozdarte serce Rusi - piusx.org.pl
- Szaleństwo Iwana Groźnego - najokrutniejszego władcy Europy - wiadomosci.wp.pl
- The Amazing Supernatural Icon For Mother Russia - The Virgin Of Kazan - Connecting Popes, Fatima, And Russia - patheos.com
- W Moskwie stanie pomnik św. Hermogena, inicjatora walki z Polakami - dzieje.pl
- With the pope in Ulaanbaatar, the dream of Bishop Padilla and John Paul II is realised - asianews.it
