Piękne Madonny
Piękne Madonny - to styl w sztuce - zarówno w malarstwie, jak i rzeźbie, przedstawiający stojącą Maryję z Dzieciątkiem na ręku, zaliczany do tzw. stylu pięknego (nazywanego też gotykiem międzynarodowym). Charakterystycznymi cechami stylu pięknego są: dokładne przedstawienia postaci, delikatne rysy twarzy, pozbawione emocji, emanujące spokojem, w kontrapoście, esowato wygięte, szaty bogato pofałdowane w różnych formach, o miękkich krawędziach (styl miękkich szat), dziewczęcy wdzięk Maryi.
Przypuszcza się, że styl narodził się pod koniec XIV w. w Europie łacińskiej, prawdopodobnie w Czechach, na terenie których działały tzw. strzechy budowlane - czyli warsztaty skupiające czeladników, wznoszących wielkie budowle, głównie z kamienia, o sakralnym przeznaczeniu.
Pod koniec średniowiecza strzechy budowlane przekształcały się w stacjonarne miejskie warsztaty, na których czele stali mistrzowie, tworzący cechy rzemieślnicze (później zwane lożami). Zmienił się też preferowany materiał dla rzeźb - kamień ustąpił drewnu. Stąd większość Pięknych Madonn jest wykonanych w drewnie. Wielu historyków uznaje, że drewniane Madonny są młodszymi kuzynkami kamiennych, datowanymi na pierwsze 30-lecie XV w.
Styl pięknych Madonn stał się synonimem "stylu pięknego" i przenikał się z malarstwem, zwanym ikonowym lub ikonopodobnym.
Wizerunki Maryi, które pojawił się w Czechach przed połową XIV w. (najstarszy - Madonna z Most, 1340-1350), być może wywodzą się z pragnienia ukazania Matki Bożej na wzór wschodnich ikon, ale w pięknej i bardziej zbliżonej do naturalnej postaci. Miały jednak bardziej kultowy niż artystyczny charakter. Powstawały dla konkretnych kościołów czy kaplic.
W XIV w. w Europie działały dwa prężne ośrodki artystyczne, w czeskiej Pradze i w węgierskiej Budzie. Na podstawie analizy stylistyczno-porównawczej dzieł przypuszcza się, że stamtąd styl piękny mógł oddziaływać na znaczną część Europy i co najmniej do lat 30. XV w. był stylem dominującym, głównie na terytoriach Królestwa Czech i Węgier, krajów austriackich i Państwa zakonu krzyżackiego. W tym okresie w Czechach powstawały liczne wizerunki Madonny z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii (m.in. z Veveři, Zbraslava, Strahova, Mostu), świadczące o propagowaniu w Czechach bizantyńskiej tradycji malarstwa ikonowego, która nad Wełtawę dotarła dzięki ożywionym relacjom czeskich Luksemburgów z krajami włoskimi. W Budzie zaś działali znakomici rzeźbiarze, których twórczość wykazuje kilka charakterystycznych dla pięknych Madonn form artystycznych.
W średniowiecznych dziełach istniał wspólny kanon obrazowania, stąd wiele dzieł jest bardzo podobnych, mimo że wyszły spod rąk różnych artystów. Obrazy lub rzeźby często określa się jako dzieła z kręgu artysty. Autor średniowieczny jest prawie zawsze nieznany, ponieważ nie on był ważny, lecz samo dzieło, a raczej jego duchowe przesłanie. Dlatego autorzy dzieł są określani anonimowo, np. jako Mistrz ołtarza z Wyższego Brodu, Mistrza ołtarza trzebońskiego, Mistrza z Großlobming itd. Bardzo często jeden obraz jest dziełem kilku osób - specjalistów od twarzy, szat, złoceń, drobnych reliefów itp.
W malarstwie średniowiecznym najczęściej używanymi kolorami były biały, czerwony, niebieski, zielony, złoty i żółty. Wszystko zależało od rangi dzieła, ponieważ uzyskanie niektórych kolorów (zazwyczaj czerwonego i fioletowego) było bardzo kosztowne. Jednak ze względu na religijny charakter większości obrazów, spotykamy je bardzo często, ponieważ były one postrzegane jako "święte" i "cudowne". Często były ozdabiane na różne sposoby złoceniami i szlachetnymi kamieniami. Kolor fioletowy, zastąpiony później czerwonym, symbolizuje życie, królewską władzę, jak i męczeństwo (symbol przelanej krwi). Kolor niebieski natomiast oznacza cierpliwość, pokój i lojalność, jak również niebo, odwagę i wiarę. Połączenie tych kolorów, zazwyczaj niebieskiej sukni i czerwonego płaszcza, wskazują na Maryję jako Królową nieba i ziemi. Kolor biały jest symbolem czystości. Biała chusta lub biały welon symbolizuje zarówno niewinność, jak i dziewictwo Matki Bożej. Kolor złoty, będący tłem obrazów, symbolizuje biblijne Nowe Jeruzalem i jego blask, natomiast płaty złota, nakładane na grawerowany ornament z liści dębu, symbolizują nieśmiertelność.
Korona i diadem, umieszczone równocześnie na głowie Matki Bożej, mają kilka znaczeń. Korona ma przedstawiać Matkę Bożą jako Królową. Diadem natomiast jest symbolem dziewictwa, jak też symbolizuje mistyczne zaślubiny Matki Bożej z Kościołem.
Na obrazach pięknych Madonn Dzieciątko Jezus trzyma w ręku ptaka szczygła. W gotyku ptak symbolizował duszę człowieka, a szczygieł - koronę cierniową, ponieważ ptak ten żywi się ziarnami ostu, z którego cierni została upleciona korona na głowę Chrystusa. Szczygieł jest przedstawiany z czerwoną główką, ponieważ według legendy wyrwał cierń z głowy Chrystusa na Golgocie, a kropla krwi, która na niego spadła, na zawsze zabarwiła jego głowę.
Przegląd Pięknych Madonn
RUDOLFOV (Czechy) rzeźba (1274)
- Madonna z Rudolfowa, rzeźba
- Technika: Drewno topolowe, tył wydrążony
- Źródło: Kościół Ofiarowania NMP w Czeskich Budziejowicach (1274)
- Ekspozycja: Galeria Południowoczeska Aleša w Hluboce n. Wełtawą
Madonna Rudolfowska jest jednym z najcenniejszych zabytków wczesnogotyckiej rzeźby w Czechach. Prawdopodobnie pochodzi z 1274 r. - z końca panowania Przemysła Ottokara II, kiedy to konsekrowano dominikański kościół Ofiarowania NMP w Czeskich Budziejowicach. Została odnaleziona w 1937 r. w dawnym kościele luterańskim w Rudolfowie.
Monumentalny i statyczny styl figury nawiązuje do kamiennych rzeźb z francuskich katedr w Reims i Amiens, których styl rozprzestrzenił się przez Nadrenię i Niemcy na ziemie Europy Środkowej w XIII w.
Gest Dzieciątka Jezus, dotykajzącego prawą ręką brodę Matki, ma pochodzenie bizantyjskie. Gest ten wskazuje na Najśw. Maryję Pannę jako pośredniczkę łaski i jest zapowiedzią słów Chrystusa na krzyżu: "Oto Matka twoja", odnosząc się do odkupieńczej śmierci Chrystusa. Bosa stopa Dzieciątka również zapowiada ogołocenie się Chrystusa w tajemnicy Krzyża.
STRAKONICE (Czechy) rzeźba (ok. 1300-1330)
- Madonna ze Strakonic, rzeźba
- Technika: Drewno jodłowe, puste wnętrze
- Źródło: Komandoria joannitów w Strakonicach (ok. 1300–1330)
- Ekspozycja: Galeria Narodowa w Pradze (wystawa sztuki średniowiecznej)
Madonna ze Strakonic należy do rzeźb wczesnogotyckich, powiązanych z francuską lub nadreńską rzeźbą katedralną z XIII w.
Dzieciątko Jezus palcem prawej ręki dotyka brody swojej Matki, co oznacza, że Maryja jest Matką Kościoła. Odsłonięta lewa stopa Dzieciątka Jezus jest zapowiedzią późniejszej ofiary Chrystusa.
Rzeźbę mógł zamówić właściciel majątku Strakonice, Bavor III († 1318) - zwolennik królowej Eliški z Przemyślidów i burgrabia zamku królewskiego w Zvíkovie, który sprowadził stamtąd budowniczych i kamieniarzy do budowy zamku w Strakonicach.
BŘEZENEC (Czechy) rzeźba (1340-1350)
- Madonna z Březenecu, rzeźba
- Technika: Drewno topolowe, tył wklęsły
- Źródło: Kościół św. Leonarda w Březenecu k. Jirkova (1340-1350)
- Ekspozycja: Muzeum Regionalne w Chomutowie (wypożyczone przez diec. litomierzycką)
Najstarsza zachowana gotycka rzeźba w drewnie w północno-zachodnich Czechach. Pod koniec XX w. odnaleziono ją na plebanii w Bučovicach na Morawach, dokąd w 1964 r. zabrał ją proboszcz z Jirkova. W 2008 r. rzeźba wróciła do diec. litomierzyckiej. Styl rzeźby jest wzorowany na francuskim stylu rzeźby katedralnej z XIII w., która dotarła do nas za pośrednictwem dzieł niemieckich, zwłaszcza z Turyngii.
VEVEŘÍ k. Brna (Czechy) obraz (ok. 1345)
Obraz Madonny w Czerwonym Płaszczu z Dzieciątkiem Jezus na rękach powstał ok. 1345 r. i przypisuje się go artyście nazywanym Mistrzem Ołtarza z Wyższego Brodu. Obraz został zamówiony dla kościoła Wniebowzięcia NMP w zamku Veveří k. Brna. Obecnie można go oglądać w muzeum diecezjalnym w Brnie.
Kompozycja: Matka Boża, odziana w czerwony płaszcz, podszyty błękitem, trzyma na kolanach małego Jezusa, który lewą ręką dotyka ręki Matki i czule na Nią spogląda, w prawej zaś ręce trzyma ptaka-szczygła. Maryja Dziewica nosi złotą koronę i diadem na odsłoniętych włosach, z których zsuwa się biała chusta, podtrzymywana lewą ręka przez Boskiego Syna. Jezus do połowy odziany jest w przeźroczystą koszulę, która opada na Jego lewą rękę, a także zakrywa lewą rękę Maryi.
Zamek Veveří (czes. hrad Veveří, niem. Eichhorn) - to pierwotnie zamek książęcy i królewski w Brnie w Czechach. Znajduje się około 12 kilometrów na pn-zach. od centrum Brna, nad rzeką Svratka.
REGULICE (Polska) rzeźba (1345-1395)
- Madonna z Regulic, rzeźba
- Technika: drzewo lipowe, tył wydrążony
- Źródło:
- Ekspozycja: Muzeum Narodowe w Krakowie
Rzeźba przedstawia całą postać Maryi w postawie stojącej, esowato przechylona, twarz o rysach pełnych, z refleksem uśmiechu, okolona włosami. w lewej ręce trzyma berło, w prawej Dzieciątko Jezus, bawiące się jabłkiem, okryte w dolnej części płaszczem Matki. Maryja ma na głowie koronę, której zachowała się tylko dolna część. Szaty Madonny składają się z złotej sukni, spiętej pod szyją agrafką, i z złoconego płaszcza o niebieskiej podszewce, okrywającego głowę i sięgającego do kolan. Fałdy szat układają się w spokojnych załamaniach, brzegi płaszcza tworzą po bokach linie faliste.
Koncepcja plastyczna figury z Regulic została zainspirowana przez sztukę francuską czasów "królów przeklętych" - ostatnich Kapetyngów, w latach 30-tych XIV w.
MOST (Czechy) obraz (przed 1350)
- Madonna mostecka, rzeźba
- Technika: Malarstwo tablicowe
- Źródło:
- Ekspozycja: Galeria Narodowa w klasztorze św. Agnieszki w Pradze
Nieznanego pochodzenia obraz jest uznawany za najstarszy zachowany czeski obraz Matki Bożej Pocieszycielki, namalowany na desce. Za autora dzieła uznaje się Mistza Ołtarza Wyszobrodzkiego. Ze względu na to, że znalazł się w kapucyńskim kościele Wniebowzięcia NMP w Moście, nazywany jest Kapucyńską Czarną Madonną.
KŁODZKO (Polska) obraz (ok. 1350)
- Madonna Kłodzka, obraz
- Technika: tempera na desce
- Źródło: Kościół augustianów w Kłodzku
- Ekspozycja: Galeria Malarstwa w Berlinie
Maryja z Dzieciątkiem Jezus na tronie, znana bardziej jako Madonna Kłodzka – gotycki obraz namalowany ok. poł. XIV w. przez nieznanego czeskiego malarza, być może działającego na dworze króla Czech i cesarza Karola IV Luksemburskiego. Fundatorem i zleceniodawcą dzieła był Arnoszt z Pardubic - pierwszy arcybiskup Pragi, który polecił namalowanie Madonny dla kościoła kanoników regularnych św. Augustyna w Kłodzku w hrabstwie kłodzkim.
Pełna królewskiego splendoru i majestatu Madonna Kłodzka zawiera bogatą symbolikę, która obrazuje siłę kultu maryjnego i średniowiecznej pobożności. Bogato rozbudowany tron jest aluzją do starotestamentowego Tronu Salomona i ukazuje Maryję jako Stolicę Mądrości. W obrazie kłodzkim można dostrzec nawiązania do hymnów maryjnych, m.in. do Akatystu. Rozbudowana struktura baldachimu tronu przypomina formę wrót, natomiast gwiazdy pojawiają się wielokrotnie na płaszczach aniołów i dalmatyce arcybiskupa. Architektura tronu nawiązuje do Maryi jako aula summae maiestatis (Komnata Najwyższego Majestatu), templum Sancti Trinitatis (Świątynia Trójcy Świętej), tabernacula Christi (Tabernakulum Chrystusa), zaś materiał tronu ma odniesienie do drzewa cedrowego. Dopełnieniem chwały Maryi są ostentacyjnie ukazane na obrazie insygnia królewskie, stąd Maryja została ukazana jako Regina Coeli (Królowa nieba) i Domina Mundi (Pani świata).
ZBRASLAV (Czechy) obraz (1350–1360)
- Madonna Zbrasławska, obraz
- Technika: tempera na podkładzie kredowym, z grawerowanym rysunkiem, na desce z drewna lipowego
- Źródło: Klasztor cystersów w Zbrasławiu
- Ekspozycja: Galeria Narodowa w klasztorze św. Agnieszki w Pradze
Jeden z najsłynniejszych obrazów maryjnych w Czechach, wykonany w l. 1350–1360 przez nieznanego artystę. Pierwotnie znajdował się w kościele klasztoru cystersów w Zbrasławiu (obecnie Zamek Zbrasław), gdzie pochowani zostali królowie czescy z dynastii Przemyślidów.
Motywy ikonograficzne i formalne Madonny z Most i Veveří połączyły się tu w nową, monumentalną kompozycję, powtarzającą się w późniejszych wersjach obrazu. Niewielki pierścień na palcu Maryi nawiązuje do mistycznych zaręczyn Chrystusa i Maryi, symbolizujących Kościół.
ROUDNICE (Czechy) obraz (1385–1390)
- Madonna z Roudnicy, obraz
- Technika: tempera na desce z drewna lipowego, pokrytej płótnem i kredowym podkładem z wygrawerowanym rysunkiem
- Źródło: Klasztor augustianów w Roudnicy
- Ekspozycja: Galeria Narodowa w klasztorze św. Agnieszki w Pradze
Dzieło czeskiego Mistrza Ołtarza Trzebońskiego z lat 1385–1390. Pochodzi z klasztoru augustianów w Roudnicy n. Łabą lub z letniej rezydencji abp. Jana z Jenštejna w Roudnicy.
Madonna z Roudnicy reprezentuje najpopularniejszy typ czeskich Madonn, który później był wielokrotnie kopiowany. Madonna z Vyššíego Brodu i Madonna z kościoła Świętej Trójcy w Czeskich Budziejowicach zostały zaczerpnięte z ikonografii Madonny z Roudnicy (tzw. typ roudnicki). Eleganckie twarze i kompozycyjna integracja matki z dzieckiem, które odwraca się i unosi ręce w jej kierunku, są przedstawieniem wrażliwych emocji i macierzyńskiej miłości.
BŘEZNICE (Czechy) obraz (1396)
- Madonna z Brzeźnic, obraz
- Technika: Tempera i złoto na pergaminie i płótnie
- Źródło: Klasztor augustianów w Roudnicy
- Ekspozycja: Galeria Narodowa w klasztorze św. Agnieszki w Pradze
Obraz pochodzi rzekomo z klasztoru augustianów w Roudnicach n. Łabą. Później znalazł się w kaplicy zamkowej w Březnicach, wypożyczone od diecezji Czeskich Budziejowic.
Obraz został zamówiony przez króla czeskiego Wacława IV w 1396 r., jak głosi inskrypcja na odwrocie. Nieznany artysta wzorował się na zaginionej ikonie typu bizantyjskiego z czeskich Roudnic. Ciemne oblicze Madonny wyjaśnia łac. inskrypcja z Pieśni nad Pieśniami 1,5: Nigra sum sed formosa filie ier[usalem] ("Córki jerozolimskie, jestem czarna, ale piękna"), która widnieje na aureoli Maryi.
KRUŻLOWA WYŻNA (Polska) rzeźba (ok. 1410)
- Madonna z Krużlowej, rzeźba
- Technika: Drewno lipowe
- Źródło: Bractwo w Krużlowej
- Ekspozycja: Muzeum Narodowe w Krakowie
Gotycka rzeźba, przedstawiająca Matkę Bożą z Dzieciątkiem, powstała ok. 1410 r. Nazwa dzieła wywodzi się od miejscowości Krużlowa Wyżna w Małopolsce, gdzie figura znajdowała się do 1899 r. Wówczas została nabyta przez Muzeum Narodowe w Krakowie, w którym znajduje się do dziś.
Krużlowa była siedzibą prestiżowego bractwa kapłanów. Założono je na obszarze, który w XV w. leżał na pograniczu z ruskim i prawosławnym żywiołem, i był przedmiotem intensywnej misyjnej akcji Kościoła rzymskiego. Istotną rolę w tych działaniach mogła spełniać owa konfraternia, a w jej duchowym życiu ważną funkcję pełniło brackie kultowe przedstawienie – najprawdopodobniej maryjne.
Przekonująca jest więc teza, iż figura z Krużlowej powstała dla tej miejscowości jako rzeźba bracka, zapewne wypełniająca część środkową korpusu niedużej nastawy ołtarzowej. Jest prawdopodobne, iż było to retabulum, w którym dużą postać Maryi otaczały z boków cztery mniejsze przedstawienia świętych dziewic.
KNURÓW (Polska) rzeźba (ok. 1420)
- Piękna Madonna z Knurowa, rzeźba
- Technika: Drewno
- Źródło: Kościół św. Wawrzyńca w Knurowie
- Ekspozycja: Muzeum Śląskie w Katowicach
Piękna Madonna z Knurowa - polichromowana rzeźba gotycka anonimowego autora z kościoła św. Wawrzyńca w Knurowie. Figura Matki Bożej z Dzieciątkiem z insygniami królewskimi została wykonana ok. 1420 r. w którejś ze średniowiecznych pracowni na Śląsku.
Przedstawia Maryję z Dzieciątkiem na ręku, w koronie i z berłem. Dzieciątko trzyma owoc granatu. Matka Boża, esowato wygięta, jest przedstawiona jako młoda smukła kobieta, z małą głową, odziana w szaty z bogatą draperia fałd. Maryja jako Zwyciężczyni szatana z Protoewangelii (Rdz 3,15) stoi na odwróconym księżycu, który ma twarz szatana.
Oprac. MARYJNI.PL
Źródła:
- Dwie antytezt z sprawie pięknych madonn referat polska / Notatki J. Kębłowski, Dwie antytezy w sprawie tzw. Pięknych Madonn, Średniowiecze - zanotowane.pl
- Historia. Kościół i parafia w Regulicach - parafiaregulice.pl
- Julia Tyszka, Piękne Madonny - scribd.com
- Kopii Strakonické madony vytvořil řezbář z Volyně. K vidění bude na hradě - idnes.cz
- Madonna and Child from the Church in Regulice - zbiory.mnk.pl
- Madonna Kłodzka / Madonna z Krużlowej /
- Piękna Madonna z Knurowa - pl.wikipedia.org
- Madonna of Most - flickr.com
- Madonna of Roudnice / Madonna of Veveri / Veveří Castle - en.wikipedia.org
- Madonna von Zbraslav - kunstbeziehung.de
- Madonna z Krużlowej / Najpiękniejsze Madonny polskiego średniowiecza - culture.pl
- Madonna z Krużlowej - isztuka.edu.pl
- Madona mostecká / Madona z Rudolfova / Strakonická madona / Zbraslavská madona - cs.wikipedia.org
- Madona z Veveří - dieceznimuzeum.cz
- Madona z Veveří a Madona ze Zbraslavi - ct24.ceskatelevize.cz
- Piękna Madonna- wirtualnyknurow.pl
- Rzeźba Pięknej Madonny z Krużlowej - parafia-kruzlowa.pl
- Rzeźba w sztuce gotyckiej i późny gotyk (schyłkowy) - historiasztuki.info
