Madonelle (maryjki)
Imponująca liczba kapliczek (edykuł) umieszczonych na rogu ulicy, na murach lub ścianach starożytnych pałaców, zazwyczaj poświęconych Najśw. Maryi Pannie, nazywanych "madonnellami" ("maryjkami"), są wciąż wyrazem mocnej wiary ludowej, maryjnej. Z tego względu Rzym nazywany jest sanktuarium maryjnym pod gołym niebem.
Z architektonicznego punktu widzenia święte edykuły nie są chrześcijańskim wynalazkiem. Taka forma kultu istniała już w pogańskiej starożytności, sięgająca czasów etruskich, w których to wznoszono na skrzyżowaniach ulic miast lub wsi małe świątynie, zwane aediculae, ku czci tzw. larom publicznym (lares compitales) - bóstw odpowiedzialnych za ochronę podróżnych.
Początkowo były to proste i surowe obrazy, freski lub malowane bezpośrednio na ścianie lub panelach osłoniętych niewielkim daszkiem, z biegiem czasu zyskiwały coraz większe znaczenie, aż osiągnęły najbardziej rzucający się w oczy styl barokowy. Przed nimi zawsze paliło się światło, które w przypadku braku oświetlenia publicznego służyło także do oświetlania skrzyżowań drogowych; można powiedzieć, że do połowy XIX w. światła madonnelli były jedynym rodzajem oświetlenia oferowanego przez miasto.
Napis: Posuerunt me custodiam ("Postawili mnie jako strażniczkę"), który znajduje się przy wielu madonnellach, pokazuje, że zwyczaj umieszczania ich na ulicach, fasadach czy rogach wielu budynków zrodził się z chęci oddania miasta pod opiekę Matki Bożej.
Najstarszą madonnellą jest tzw. Imago Pontis ("Obraz Mostu") z 1523 r., znajdujący się na rogu ulic Via dei Coronari i Vicolo Domizio. Jednak większość zachowanych sakralnych dzieł pochodzi z okresu pomiędzy XVII a XIX w., z barokowymi lub neoklasycznymi formami, a w wielu przypadkach towarzyszą im scenograficzne baldachimy, frędzle, fioki, łuki, kolumny i aniołki. Chociaż często uszkodzone przez upływ wieków, każde z nich jest małym dziełem sztuki, owocem prawie zawsze anonimowych prac, a każde z nich ma swoją historię cudów, świętokradztw i udzielonych łask. Czasami zyskiwały one duże znaczenie i przenoszono je do kościołów i kaplic, jak np. Madonna di Strada, namalowana na ścianie u stóp Gianicolo, a następnie przeniesiona do bazyliki NMP w Trastevere ze względu na wiele przypisywanych jej cudów.
W porównaniu do świętych obrazów, umieszczanych w kościołach, gdzie odbierają one oficjalną cześć i zarezerwowany dla nich kult w wyznaczonych dniach kalendarza, uliczna kapliczka jest otwarta na improwizację i spontaniczność wiernych, przez co więź z reprezentowaną przez obraz osobą staje się bardziej osobista. Są tacy, którzy przynoszą kwiaty, regularnie zapalają lampkę, czy też ofiarują wotywne przedmioty, często w kształcie srebrnego serca.
Święte edykuły są typowe nie tylko dla Rzymu, ale w tym mieście wydają się głębiej wkomponowane w tkankę miejską i wyrażają powszechne uczucia za pomocą licznych inskrypcji i pozostawionych wotów; uczucia, które jak się wydaje współcześnie mocno osłabły, widząc ich stan całkowitego opuszczenia i degradacji, który niestety charakteryzuje wiele z nich.
Imago Pontis
Edykuła, zwana Imago Pontis ("Obraz Mostu" - fot. 1), jest najstarszą tego typu budowlą sakralną w Rzymie. Znajduje się na rogu ulic Via dei Coronari i Vicolo Domizio, w dzielnicy Ponte. Ma formę kapliczki, przylegającej do ściany budynku, z dwiema kolumnami po bokach przytrzymującymi tympanon. Nad kapliczką widnieją herby dwóch kardynałów, Alberto Serry z Monferrato i Francesco Armelliniego. Obraz, którego obecny wygląd datuje się na XVI w., ma z pewnością korzenie bardziej starożytne, gdyż w sprzedaży domu z 1431 r. znajduje się wzmianka o imago pontis.
Najprawdopodobniej obraz mostu umieścił Vivio di Stefano, florentyńczyk, właściciel pałacu w XIV w. Obecny wygląd jednak datuje się na lata 1523-1527, kiedy pałac należał do kard. Alberto Serry z Monferrato. On to zlecił budowę nowej edykuły Antonio da Sangallo Młodszemu, natomiast obraz - obecnie bardzo zniszczony - powierzono Perinowi del Vadze. Obraz przedstawia Chrystusa koronującego Maryję, aniołów - cherubinów i serafinów, zrzucających kwiaty, oraz świętych Antoniego i Sebastiana, kontemplujących tę scenę.
Matka Boża z Arco dei Pantani
Madonnella, znana jako "Madonna dell’Arco dei Pantani" (fot. 3), znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Via Baccina i Via di Tor de’ Conti. Wcześniej znajdowała się ona w pobliżu Arco dei Pantani - stąd jej nazwa. Jest to fresk z XVI w., który przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem, oboje z koronami na głowie.
Do początków XX w. obraz posiadał drewnianą ramę z okresu baroku i był umieszczony w eleganckiej marmurowej obudowie chronionej baldachimem, które przepadły po renowacji w latach dwudziestych XX w. Obecnie fresk nie wygląda najlepiej, jest otoczony białymi poziomymi i czarnymi pionowymi pasami marmuru. Widoczne srebrne wotywne serca pod szkłem wskazują, że madonnella była otaczana wielką czcią. Jest znana z cudu lilii, który miał miejsce pod koniec XVIII w.: niektóre bowiem lilie, mimo letniego słońca, rozkwitały tam przez kilka tygodni.
Niewielka marmurowa tablica umieszczona pod obrazem informuje: "Czciciele Najśw. Maryi Panny Dobrego Serca w roku MDCCCXXXVIII [1838]". Poniżej zaś znajduje się tabliczka informująca o możliwości uzyskania odpustu dla dusz w czyśćcu cierpiących: "Jego Świątobliwość Papież Pius VI reskryptem z dnia 18 lutego MDCCXCVII [1797 r.] udziela wszystkim wiernym obojga płci odpustu dwustudniowego, który można ofiarować za dusze czyśćcowe, ilekroć pobożnie i sercem skruszonym będą odmawiać litanie do Najświętszej Maryi Panny przed tym Świętym Obrazem". Ten napis wskazuje, że ten obraz jest jednym z świętych wizerunków, na których w 1796 r. zauważono niezwykłe zjawisko, w którym oczy Matki Bożej poruszały się i płynęły z nich łzy z powodu francuskiej inwazji na Państwo Papieskie. (Żywe oczy Maryi).
Matka Boża Bolesna del Gesù
Przy majestatycznej fasadzie XVI-wiecznego pałacu Petroni Borgnana, położonego przy placu del Gesù, znajduje się XVIII-wieczny medalion "Matki Bożej Bolesnej" (Madonna Addolorata), zawarty w małej owalnej ramie stiukowej, ozdobionej listowiem, wiszącej na metalowej wstędze. Jest to kolejny wizerunek, na którym ludzie zauważyli ruch oczu Matki Bożej w 1796 r., o czym świadczy umieszczona pod medalionem tablica z napisem: "Jego Świętobliwość Papież Pius VI reskryptem z 15 listop. MDCCXCVI [1796 r.] udziela wszystkim wiernym obojgu płci dwustu dni odpustu, który można ofiarować za dusze czyśćcowe, ilekroć pobożnie odmówią litanie do Najświętszej Maryi Panny przed tym Świętym Obrazem".
Matka Boża "pod łukiem"
Sanktuarium Matki Bożej "pod łukiem" (Madonna dell’Archetto - fot. 5) to najmniejsze sanktuarium w Rzymie. Nazywane jest także kościołem Matki Bożej Przyczyny naszej radości, ponieważ pod tym wezwaniem znajdziemy tam obraz Matki Bożej, który zasłynął tym, że 9 VII 1796 r. oczy Matki Bożej poruszyły się i z Jej oczu popłynęły łzy z powodu francuskiej inwazji na Państwo Kościelne (Żywe oczy Maryi). Dla upamiętnienia tego cudownego zdarzenia, markiz Alessandro Savelli Muti Papazzurri (1791-1864) i jego żona Caterina Vespignani - właściciele sąsiedniego pałacu (dzisiejszej Balestry), zlecili architektowi Virginio Vespignaniemu wybudowanie kaplicy. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło 31 maja 1851 r., o czym przypomina tablica nad wejściem do kaplicy w alejce łączącej ulice di San Marcello i dell’Archetto, w dzielnicy Trevi.
Obraz Matki Bożej Causa nostrae laetitiae ("Przyczyna naszej radości") namalował boloński malarz Domenico Maria Muratori (1662-1749), na zlecenie markizy Aleksandry Mellini Muti Papazzurri. Obraz, wykonany ok. 1690 r. na kamieniu majolikowym, jest kopią obrazu Giovanniego Battisty Salviego - znanego jako Sassoferrato (1609-1685), przechowywanego w kościele karmelitów bosych pw. Wcielonego Słowa Bożego w Rzymie. Ponieważ obraz cieszył się dużą czcią wiernych, w 1696 r. został on umieszczony pod łączącym dwa budynki łukiem - stąd jego nazwa Madonna dell’Archetto. Aby zabezpieczyć wota, które wierni zostawiali przy obrazie w podziękowaniu za otrzymane łaski, w 1751 r. ustawiono tam kapliczkę i wstawiono dwie bramy, po obu stronach alejki.
Do 1870 r. tym małym kościółkiem opiekowali się jezuici. W 1918 r. opiekę nad sanktuarium przejęło katolickie stowarzyszenie "Promotrice di buone Opere" zał. w 1871 r. przez kard. Domenico M. Jacobiniego (1837-1900). Stowarzyszenie ma tu do dziś swoją siedzibę. 1 XI 1946 r. obraz został ukoronowany papieskimi koronami. Kaplica uznana jest za narodowy zabytek sztuki. W latach 2014-2015 kościół poddano kompleksowej renowacji. Obecnie sanktuarium jest filią parafii Świętych Dwunastu Apostołów.
Galeria → Santuario della Madonna dell’Archetto.
Matka Boża Pietà z Bollette
Matka Boża przy ul. Bollette (Pietà, fot. 4) jest mało znana, może dlatego, że znajduje się w niezbyt dostępnym miejscu, aczkolwiek bardzo blisko słynnej Fontanny di Trevi. Jest to cenne płótno z XVIII w., przedstawiające Matkę Bożą Bolesną (Pietę) w połowie długości, z rękami skrzyżowanymi na piersi i oczami w ekstazie zwróconymi ku niebu. Za ochronną szybą umieszczono naszyjnik oraz dwie bransoletki z koralowca. Obraz umieszczony jest w drewnianej prostokątnej ramie, nad nim znajduje się ochronny baldachim, a poniżej obrazu na drewnianej półce ustawione są kwiaty oraz lampka podświetlająca obraz. Na poniższej tablicy widnieje łaciński napis, upamiętniający cud oczu: "9 lipca 1796 r. skierowała swój wzrok na ich serca, ukazując im wielkość swoich dzieł".
Matka Opatrzności Bożej
Na jednej ze ścian XV-wiecznego pałacu Mattei di Paganica przy ul. Botteghe Oscure widnieje jedna z najbardziej znanych madonnelli (fot. 6), chociaż obecnie bardzo zaniedbana i niszczejąca, zwana Madonna della Provvidenza ("Matka Bożej Opatrzności"); zniknęły m.in. liczne wota, które jeszcze kilka lat temu były zawieszane pod baldachimem (prawdopodobnie usunięto je podczas renowacji związanej z Jubileuszem 2000 roku). Madonnella swoją nazwę zawdzięcza napisowi na zwoju pod półką, na którym jeszcze można odczytać "Mater Providentiae"; jednak nowa tablica nazywa ją Madonna Annunciata, ponieważ Dziewica Maryja na obrazie przypomina tę, w jakiej przedstawiana jest w chwili Zwiastowania. Jeszcze wcześniej obraz nazywano Dziewicą z Placu Olm (Vergine nella piazza dell’Olmo), gdyż dawniej w tej okolicy rosło sporo roślin zwanych olmami (czyli wiązem pospolitym).
Ta madonnella jest szczególnie czczona od czasu, gdy w 1796 r. widziano ją "płaczącą i poruszającą oczami" w związku z francuską inwazją na Państwo Kościelne (Żywe oczy Maryi). Epigrafy, umieszczone poniżej madonnelli, ciągle upamiętniają to cudowne wydarzenie. Na jedne z nich czytamy: “Jak ten Czcigodny Wizerunek 9 lipca 1796 r. ruchami oczu i łagodnym wyglądem pocieszał błagający lud, przyciągając do siebie wszystkie wdzięczne serca, tak wdzięczne serca przepełnione miłością postawiła ten pomnik".
Drugi napis brzmi: Quam Veneraris Imago cum Sept(imum) Id(us) Iul(ii) An(no) CIƆIƆCCXCVI vario oculorum motu propitio aspectu supplicem popul um reficeret omnium corda sibi demeruit et ex cordi laudes hoc amor m(onumentum) p(osuit) - jest on łacińską wersją napisu powyżej. Dalej czytamy: “Za odmówienie litanii, papieski indult przyznaje dla zmarłych 200 dni odpustu”; oraz: "Dany 29 marca 1797 r., nadal ma zastosowanie dla dusz czyśćcowych".
Matka Boża Różańcowa spod "Pączka"
XIX-wieczna kopia wizerunku Matki Bożej Różańcowej (fot. 7), znajdujący się na ścianie budynku przy ulicy dell’Arco della Ciambella, w sąsiedztwie starożytnych "Łaźni Agryppy", swoim wyglądem przypominająca pączek (stąd jej nazwa: ciambella zn. "pączek"), uznawana jest za cudowną od czasu, kiedy uznano za autentyczny cud poruszania oczami z 1796 r.. Obraz umieszczony jest w pięknej marmurowej obudowie w stylu renesansowym, pod drewnianym baldachimem z rzeźbionymi frędzlami. Poniżej umocowana jest półka, z dwiema latarniami po bokach, pod spodem znajduje się klęcznik, a nad nim umieszczono tablicę z napisem: T’innalza o Vergine casti pensieri chi pensa e medita ne’ tuoi misteri. E tu nell’anima gli accendi amore allor che ingenuo ei t’offre il core ("Wywyższają Cię, Dziewico, czyste myśli, które rozmyślają o Twoich tajemnicach. I rozpalasz miłość w duszy pobożnej, która ofiarowuje Ci swoje serce").
Ołtarzyk należał do rodziny Capparuccich, która w pierwszą niedzielę października obchodziła tam uroczyste święto, dekorując go chorągiewkami, lampkami i gałązkami mirtu. Po tym, jak w 1873 r. obraz został zrabowany, Capparucci co wieczór zdejmowali obraz z ołtarzyka i zastępowali go napisem, dopóki się nie przenieśli, zabierając obraz ze sobą. Kilka lat później, w 1895 r., miejscowy stolarz zamówił u malarza Pietro Campofiorito aktualną kopię, przedstawiającą Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus na jednej ręce, w drugiej trzymającą różaniec.
Oprac. MARYJNI.PL
Źródła:
- Chapel of the Madonna dell’Archetto (Church of Santa Maria Causa Nostrae Laetitiae) - turismoroma.it/en
- Chiesa della Santissima Incarnazione del Verbo Divino - it.wikipedia.org
- Discussione: Gli occhi di Maria - forum.termometropolitico.it
- Edicola della Madonna dell'Annunciata, Edicola della Madonna dell'Archetto, Edicola della Madonna del Rosario - simartweb.comune.roma.it
- Imago Pontis - info.roma.it
- Jacobini, Domenico Maria - treccani.it/enciclopedia
- Le Madonnelle di Roma - turismoroma.it
- Le madonnelle prodigiose. ~ Roma leggendaria ~ 5 - roma.andreapollett.com
- Le curiose storie delle immagini sacre nelle strade di Roma - romadavivere.com
- Le "madonnelle" a Roma, le immagini che hanno pianto e quelle che hanno mosso gli occhi - aboutartonline.com
- Madonna dell’Archetto - romasegreta.it
- Madonna dell’Archetto, il più piccolo Santuario al mondo nel cuore di Roma - lalucedimaria.it
- Palazzo Mattei di Paganica - romasegreta.it
- Piazza del Gesù - romasegreta.it
- Santuario della Madonna dell’Archetto (Roma) - it.cathopedia.org
- Via Baccina - romasegreta.it
- Via dei Coronari - romasegreta.it
- Via dell’Arco della Ciambella - romasegreta.it
- Via dell’Arco della Ciambella and the Baths of Agrippa - turismoroma.it
