Maryjna duchowość - definicja

Maryjna duchowość - aspekt duchowości chrześcijańskiej, który czerpie inspiracje z przykładu życia Maryi, Matki Jezusa Chrystusa. Bada tajemnicę życia i misji Maryi pod kątem chrześcijańskiego życia duchowego, traktując Matkę Jezusa jako wzór do naśladowania, a przez modlitwę do Maryi poddaje się Jej wpływowi. Maryjna duchowość nie ogranicza się do oddawania czci Matce Chrystusa, lecz przede wszystkim czerpie z niej przykład wiary, nadziei i miłości, czym istotnie różni się od pobożności maryjnej (RM 48). Nie jest jednak wyłącznie teoretyczną refleksją nad tajemnicą Maryi, lecz prowadzi do ożywienia i pogłębienia dialogu z Matką Zbawiciela w życiu chrześcijańskim.
Maryjna duchowość jest pierwotna i bardziej podstawowa wobec pobożności maryjnej i służy jej pogłębieniu. O maryjnej duchowości należy mówić wtedy, gdy chrześcijanin stara się kształtować swoją duchowość w oparciu o duchowość Maryi, kiedy swoją drogę wytycza wg drogi Maryi, własne myślenie ustawia zgodnie z Jej myśleniem, swoje odniesienie do Ojca, Słowa Wcielonego oraz Ducha Świętego upodabnia do odniesień stwierdzanych i podziwianych u Matki Bożej. Jest to więc duchowość "jak Maryja", a nie tylko pobożność "do Maryi", choć jedna i druga mają swoje miejsce w wielkiej tradycji chrześcijańskiej.

Maryjna duchowość, jako wzorcza dla duchowości Kościoła katolickiego, ma swoje zakorzenienie w Biblii i prawdach wiary.

I. Podstawy biblijne

Egzegeza i teologia biblijna odkrywa wciąż nowe bogactwa i aspekty obecności Maryi w Biblii, zarówno w ST (bardziej w sensie zapowiedzi i przygotowania typologicznego), jak i w NT, gdzie Maryja pojawia się w kluczowych momentach wypełnienia się Tajemnicy Odkupienia.

ST zapowiada włączenie niewiasty w walkę z szatanem i w decydujące zwycięstwo odniesione przez Mesjasza (Rdz 3,15). Proroctwo Izajasza (7,14) ukazuje niewiastę, która będzie brała udział w zbawieniu jako matka Emmanuela. Wskazuje się również na So 3,14-17, gdzie Córa Syjonu jest typem Maryi rodzącej Nowy Lud Boży - Kościół. Mi 5,1-4 mówi o "mającej porodzić", a liturgia upowszechniła upodobnienie Maryi do Mądrości opierając się na Syr 24,3-12 oraz Prz 8,22-35.

NT wyjaśnia i wypełnia wszystkie prefiguracje Maryi obecne w ST i ukazuje Jej rolę w Misterium Wcielenia i Odkupienia aż do czasu eschatologicznego (Mt 1-2; Mk 3,31-35; 6,1-6; Łk 1-2; J 2,3-4; 19,25-27; Ga 4,4-S; Ap 12).

Maryja w NT jest zawsze podporządkowana misji Chrystusa, jest Świętą Dziewicą i Matką Zbawiciela. Jako jedyna spośród świętych jest obecna we wszystkich podstawowych momentach historii zbawienia. NT pokazuje Ją nie tylko na początku, ale i na końcu życia Chrystusa, a także przy rozpoczęciu Jego publicznego posługiwania i przy narodzeniu Kościoła. Jest to obecność dyskretna, najczęściej milcząca, którą ożywia poryw głębokiej wiary i czujnej miłości, otwartej na zrozumienie i wypełnienie planów Boga i pragnień ludzi.

Teologia biblijna odsłania dominujące i drugorzędne aspekty, w których objawia się tajemnica Maryi w Piśmie Świętym. Coraz wyraźniej precyzuje się znaczenie tej tajemnicy w powiązaniu z innymi prawdami objawionymi, mianowicie z tajemnicą Boga, Chrystusa i Kościoła.

II. Podstawy dogmatyczne

Drugim fundamentem maryjnej duchowości jest rozwój dogmatów maryjnych, którymi zajmuje się mariologia i dostarcza maryjnej duchowości podstaw teologicznych. Mariologia bada, jak tajemnica Maryi kształtowała się i rozwijała w Kościele, jak dochodziło do ogłoszenia wielkich i ważnych dogmatów maryjnych. Należą do nich: dogmat o Bożym Macierzyństwie, Jej dziewictwie, Niepokalanym Poczęciu i Wniebowzięciu. Dla maryjnej duchowości szczególne znaczenie ma także badanie paralelizmu Maryi i Ewy, różne związki Maryi z tajemnicą Wcielenia Syna Bożego, trzema Osobami Boskimi, a także Jej duchowe macierzyństwo realizujące się aktualnie w świecie.

Maryjna duchowość, opierając się na tych danych, ukazuje Maryję, która pomaga żyć prawdziwie po chrześcijańsku; która wychowuje swoim przykładem do właściwego przeżywania tajemnic wiary, nadziei i miłości. W maryjnej duchowości zakłada się, że obecna w Kościele Maryja nie tylko wytycza drogę, którą chrześcijanin ma podążać, ale jako Matka wywiera pewien wpływ swą obecnością, wstawiennictwem i macierzyńskim działaniem. Jest ona matczynym środowiskiem, które podtrzymuje i umacnia każdego chrześcijanina (M-D. Philippe).

III. Podstawy teologiczno-duchowe

Teologowie duchowości widzą w Maryi kompendium i model duchowości chrześcijańskiej. Dotyczy to wymiaru trynitarnego (Maryja jako świątynia i miejsce odpoczynku Trójcy Świętej), chrystycznego (miłość do Jezusa), pneumatologicznego (Oblubienica Ducha Świętego) i eklezjalnego (Typ Kościoła i Matka miłująca Kościół). Traktując życie duchowe jako drogę, dostrzega się obecność Maryi jako Matki i Nauczycielki na wszystkich jej etapach. Jest Ona obecna we wszystkich trzech fazach życia duchowego: na etapie chrześcijańskiej inicjacji, w fazie duchowego dojrzewania oraz mistycznego zjednoczenia.

Jan Paweł II stwierdza, że Kościół "widzi [...] Błogosławioną Bogarodzicę w zbawczej tajemnicy Chrystusa i w swojej własnej tajemnicy; widzi Ją głęboko zakorzenioną w dziejach ludzkości, w odwiecznym powołaniu człowieka, [...] widzi Ją po macierzyńsku obecną i uczestniczącą w licznych i złożonych sprawach, których pełne jest dzisiaj życie jednostek, rodzin i narodów; widzi ją jako Wspomożycielkę ludu chrześcijańskiego w nieustannej walce dobra ze złem, aby «nie upaść», a w razie upadku, aby «powstać»" (RM 52).

Maryjna duchowość, jak i odpowiadająca jej pobożność (RM 48), znajdują bogate źródła także w historycznym doświadczeniu osób i wspólnot chrześcijańskich żyjących pośród różnych środowisk na całym świecie. Wśród nich św. Jan Paweł II wskazuje na postać św. Ludwika Marię Grigoion de Montfort (zm. 1716), który zachęca chrześcijan do poświęcenia się Chrystusowi przez Maryję i jest uważany w Kościele za klasyka dobrze pojętej maryjnej duchowości. W dziele Traktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny wytyczył on zręby nie tylko kultu maryjnego, ale także maryjnej duchowości. Ma ona tutaj charakter wybitnie trynitarny, chrystocentryczny i eklezjalny oraz prowadzi do komunii z Bogiem przez pogłębianie przyjaźni z Maryją.

W historii duchowości i w życiu wielu wybitnych postaci Kościoła świętego (np. św. Maksymilian M. Kolbe, św. Jan Paweł II) Traktat św. Ludwika M. Grignion de Montforta odegrał znaczącą rolę i jest uważany za klasyczne dzieło dla rozwoju maryjnej duchowości w Kościele katolickim.

Na gruncie polskim, do rozwoju maryjnej duchowości wybitnie przyczynili się Stanisław Fenicki SJ (zm. 1652) i Jan Chomętowski SJ (zm. 1641) propagując i dając teologiczne uzasadnienie idei maryjnego niewolnictwa.

Rozwój maryjnej duchowości prowadzi do podkreślenia nie tylko cnót Maryi, lecz ukazuje duchowe aspekty Jej duchowej konsekracji, modlitwy, cierpienia, radości, pracy, samotności, doświadczenia mistycznego itp., przedstawiając Maryję jako wzór do naśladowania w przeżywaniu ludzkiego życia całkowicie oddanego Bogu.

Maryjna duchowość nie należy do duchowości partykularnych w Kościele katolickim, lecz jest duchowością środka. Nie jest zatem jedną z wielu duchowości, tak jak Maryja nie jest traktowana w Kościele jak jedna z wielu osób wierzących czy nawet jedna z wielu świętych. W świadomości Kościoła maryjna duchowość jest coraz bardziej archetypem i wzorem wszelkiej chrześcijańskiej odpowiedzi wiary. Jest ona w ścisłym sensie duchowością eklezjalną, wyprzedza bowiem wyodrębnienie się pojedynczych charyzmatów. Jest ona raczej objawieniem i elementem jednoczącym wszelkie partykularyzmy rozlane w jedynej duchowości Kościoła Oblubienicy.

Komponentem maryjnej duchowości jest pobożność maryjna, czyli kult Maryi Dziewicy. Celestyn S. Napiórkowski OFMConv wymienia 7 elementów tego kultu: wzywanie, sławienie, pozdrawianie, uznawanie, naśladowanie, zawierzenie oraz inne formy czci, jak np. nadawanie dzieciom imienia Maria, uczestniczenia w pielgrzymkach do sanktuariów maryjnych, noszenie medalika czy szkaplerza, wznoszenie kościołów i kaplic ku Jej czci.

IV. Zasady maryjnej duchowości i pobożności maryjnej

Paweł VI w adh. Marialis cultus (2 II 1974) wskazał następujące zasady pogłębiania maryjna duchowość i kultu maryjnego: 1) trynitarna - maryjną duchowość i pobożność trzeba zawsze odnosić do Trójcy Przenajśw.; 2) chrystologiczna - problematykę mariologiczną i maryjną należy zawsze ujmować w perspektywie Chrystusa, czemu dał wyraz św. Jan Paweł II w homilii na zakończenie XX Międzyn. Kongresu Maryjno-Mariologicznego w Rzymie (24 IX 2000) w słowach: "Ad Iesum per Mariam, ale także Ad Mariam per Iesum!" (Jan Paweł II, Tajemnica Trójcy Świętej a Maryja, OR 21(2000), 11-12, 16); 3) pneumatologiczna - czcząc Maryję należy pamiętać o istotnej roli Ducha Świętego, którego Ona jest Oblubienicą; 4) eklezjologiczna - "Ponadto jest konieczne, by praktyki pobożności, którymi chrześcijanie poświadczają swą cześć i poszanowanie dla Matki Pana, jasno i wyraźnie ukazywały miejsce, jakie zajmuje Ona w Kościele" (MC 28); 5) skrypturystyczna - maryjna duchowość powinna być oparta przede wszystkim na tym, czego uczy o Niej Pismo Święte, nie zaś na treściach legendarnych (apokryfach); 6) liturgiczna - maryjną duchowość i odpowiadającą jej pobożność maryjną należy uzgadniać z liturgią i liturgii ją podporządkować; 7) antropologiczna - w kulcie Matki Najświętszej należy uwzględniać osiągnięcia nauki o człowieku. Chodzi o ukazywanie Maryi jako człowieka, kobiety, wzoru możliwego do naśladowania przez wszystkich. Koniecznie więc trzeba odejść od typowej dla pobożności XIX w. maksymalizacji w patrzeniu na Maryję, kiedy traktowano Ją niemal jako Boginię. Oburzając się na to, św. Teresa od Dzieciątka Jezus napisała, iż "Maryja jest bardziej Matką niż Królową" (Dzieje duszy, Kr 1984, 269); 8) ekumeniczna - ponieważ Matce Bożej cześć oddają wszystkie Kościoły chrześcijańskie, chociaż w różny sposób, dlatego trzeba unikać niewłaściwych form kultu maryjnego, które mogłyby zrażać do katolicyzmu braci odłączonych; 9) naśladowania w pobożności - od Maryi, Pierwszej Chrześcijanki, trzeba uczyć się chrześcijańskiej pobożności. W Jej pobożności uderza najbardziej zasłuchanie w słowo Boże, czynienie go pokarmem swego życia i tworzywem modlitwy, całkowite oddanie się Chrystusowi i Jego dziełu oraz otwarcie się na Bożego Ducha; 10) hierarchii nabożeństw maryjnych - nie wszystkie stosowane w Kościele formy kultu maryjnego spełniają powyższe zasady w jednakowym stopniu, nie wszystkie więc są jednakowo godne zalecenia i praktykowania. Paweł VI szczególnie zaleca modlitwę Magnificat, "Anioł Pański" i Różaniec.

Źródło: Maryjna duchowość, Leksykon duchowości katolickiej (Praca zbiorowa pod red. ks. M. Chmielewskiego), Lublin-Kraków 2002, s. 493-495.