Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii (1/2)

W grudniu 2001 r. ukazał się dokument watykańskiej Kongregacji na temat wzajemnych relacji pomiędzy pobożnością ludową i liturgią. Dokument ten traktuje także o ludowej pobożności Maryjnej w odniesieniu do liturgicznego i oficjalnego kultu Kościoła. Jest to główny fundament, na którym opierają się aktualne normy uznania czci oddawanej Matce Bożej za katolickie.

Wskazania dotyczące zgodności pobożności ludowej z liturgią
część 1

Pobożność ludowa i prywatne objawienia

90. Od zawsze i na każdym miejscu pobożność ludowa jest wyczulona na nadzwyczajne zjawiska i wydarzenia. Często należą one do objawień prywatnych. Choć trudno je opisać, to jednak trzeba stwierdzić, że dotyczą one szczególnie pobożności Maryjnej ze względu na "objawienia" Matki Bożej i przekazywane przez Nią "orędzia". Warto w tym miejscu przypomnieć to, co mówi Katechizm Kościoła Katolickiego: "W historii zdarzały się tak zwane objawienia prywatne; niektóre z nich zostały uznane przez autorytet Kościoła. Nie należą one jednak do depozytu wiary. Ich rolą nie jest «ulepszanie» czy «uzupełnianie» ostatecznego Objawienia Chrystusa, lecz pomoc w pełniejszym przeżywaniu go w jakiejś epoce historycznej. Zmysł wiary wiernych, kierowany przez Urząd Nauczycielski Kościoła, umie rozróżniać i przyjmować to, co w tych objawieniach stanowi autentyczne wezwanie Chrystusa lub świętych skierowane do Kościoła" (nr 67) [102]. [...]

(Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii, Teologiczne zasady oceny i odnowy pobożności ludowej).

Maryja w okresie Adwentu

101. W okresie Adwentu liturgia często zwraca uwagę na osobę błogosławionej Dziewicy [115]: przypomina te niewiasty Starego Przymierza, które były Jej figurą i zapowiedzią Jej posłannictwa, wysławia postawę wiary i pokory, dzięki której Dziewica z Nazaretu chętnie i całkowicie włączyła się w zbawczy plan Boga, oraz w jasnym świetle ukazuje Jej obecność we wszystkich tych wydarzeniach łaskawości Boga, które poprzedzały narodziny Zbawiciela. Także pobożność ludowa w okresie Adwentu poświęca sporo uwagi Najświętszej Dziewicy. Wymownym świadectwem tego są różne nabożeństwa, a przede wszystkim nowenny przed uroczystością Niepokalanego Poczęcia i przed Bożym Narodzeniem.

Jednak spojrzenie na okres Adwentu jako na "czas szczególnie stosowny do oddawania należytej czci Bożej Rodzicielce" [116] nie oznacza, że w liturgii jest to "miesiąc Maryjny".

W kalendarzach liturgicznych chrześcijańskiego Wschodu okres przygotowania (Adwent) do tajemnicy objawienia Bożego zbawienia (Teofania) w tajemnicy Narodzenia i Objawienia Jednorodzonego Syna Boga Ojca ma charakter wyraźnie Maryjny. Uwaga wiernych koncentruje się w tym okresie na przygotowaniu siebie na przyjście Pana w tajemnicy Bożej Rodzicielki. Dla Wschodu wszystkie tajemnice Maryjne są tajemnicami chrystologicznymi, tzn. odnoszącymi się do tajemnicy naszego zbawienia w Chrystusie. Tak np. w obrządku koptyjskim w tym okresie śpiewa się chwałę Maryi w Theotokia. Na Wschodzie syryjskim okres ten nazywa się Subbara, czyli Zwiastowanie, co podkreśla jego charakter Maryjny. Przygotowanie się wiernych do Bożego Narodzenia w obrządku bizantyjskim polega na stopniowo coraz większej liczbie świąt i antyfon Maryjnych.

102. Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najśw. Maryi Panny (8 grudnia), przeżywana bardzo głęboko w pobożności ludowej, daje podstawę do różnych jej zewnętrznych form kultycznych. Do nich należy szczególnie nowenna odprawiana przed uroczystością Niepokalanego Poczęcia. Nie ulega wątpliwości, że treść teologiczna uroczystości Niepokalanego Poczęcia czystej i wolnej od wszelkiej zmazy grzechowej Maryi jako istotnego przygotowania do narodzenia Jezusa w pełni odpowiada wielu tematom liturgicznym okresu Adwentu. Do takich tematów należą: długie oczekiwanie na Mesjasza oraz wszystkie symbole i proroctwa Starego Testamentu, przypominane w liturgii okresu Adwentu.

W każdej odprawianej nowennie przed uroczystością Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny powinny być czytane biblijne teksty prorockie, poczynając od proroctwa zawartego w Księdze Rodzaju 3,15 aż do pozdrowienia Archanioła Gabriela skierowanego do "Pełnej łaski" (Łk 1,28) i zwiastowania narodzin Zbawiciela (por. Łk 1,31-33).

Wraz ze zbliżaniem się uroczystości Narodzenia Pańskiego na kontynencie latyno-amerykańskim obchodzi się w tym czasie święto Matki Bożej z Guadalupe (12 grudnia), przygotowujące do bliskiego już powitania Zbawiciela, któremu towarzyszą różne ceremonie ludowe i którego myślą przewodnią jest Maryja "zjednoczona całkowicie z narodzinami Kościoła w Ameryce jako promienna Gwiazda zwiastująca Chrystusa Zbawiciela narodom tego kontynentu" [ 117 ]. [...]

Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki

115. W oktawę Narodzenia Pańskiego, w dniu 1 stycznia, Kościół obchodzi uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi. Boże i dziewicze macierzyństwo Maryi jest szczególnym wydarzeniem zbawczym: dla Maryi była to podstawa i przyczyna Jej szczególnego wywyższenia, a dla nas źródło łaski i zbawienia, gdyż przez Nią "otrzymaliśmy Dawcę życia wiecznego" [127].

Uroczystość 1 stycznia, wybitnie Maryjna, stanowi doskonałą okazję do wzajemnego spotkania się pobożności liturgicznej z pobożnością ludową. Pierwsza z nich celebruje owo zbawcze wydarzenie we właściwy dla siebie sposób, w drugiej zaś, jeśli jest odpowiednio ukierunkowana, nie brak wyrazów uwielbienia i wspólnej z Maryją radości z faktu narodzin Jej Boskiego Syna oraz głębszego przeżywania treści takich formuł modlitewnych, jak chociażby ta umiłowana przez wiernych: "Święta Maryjo, Matko Boża, módl się za nami grzesznymi". [...]

Ofiarowanie Pańskie

120. Aż do 1969 r. starożytne święto 2 lutego, pochodzenia wschodniego [130], nosiło nazwę "Oczyszczenie Najświętszej Maryi Panny" i po 40 dniach zamykało okres Narodzenia Pańskiego.

Święto to zawsze było bogate w treści ludowej pobożności. Wierni bowiem:

• chętnie uczestniczyli w procesji upamiętniającej pierwsze przybycie Jezusa do świątyni jerozolimskiej i Jego spotkanie najpierw z Bogiem Ojcem, a potem z Symeonem i Anną. Procesja ta na Zachodzie zastąpiła pogańskie pochody o charakterze rozpustnym i przybrała wymiar pokutny. Z czasem Kościół wprowadził do liturgii błogosławieństwo zapalonych świec, niesionych w procesji na cześć Chrystusa, "światłości na oświecenie pogan" (Łk 2,32);
• wierni byli także wyczuleni na postawę Maryi, która przyniosła Jezusa do świątyni, aby Go przedstawić Panu, i poddała się obrzędowi oczyszczenia według Prawa Mojżeszowego (por. Kpł 12,1-8). W odczuciu pobożności ludowej obrzęd oczyszczenia Maryi stanowił wyraz Jej pokory i dlatego dzień 2 lutego uważano często za święto tych wszystkich, którzy w Kościele spełniają najprostsze posługi.

121. Pobożność ludowa jest wyczulona na fakt opatrznościowego i tajemniczego poczęcia oraz narodzin nowego życia. W szczególny sposób matki chrześcijańskie odkrywają istniejący związek - mimo znacznych różnic pojęciowych i wyjątkowego poczęcia Maryi oraz wydania na świat Jej Syna - między macierzyństwem najczystszej Dziewicy, Matki Głowy Mistycznego Ciała, a ich własnym macierzyństwem, gdyż także matki ziemskie według planów Boga rodzą przyszłych członków tego Mistycznego Ciała. Z tej intuicji i z pewnej mimesis obrzędu spełnionego przez Maryję (por. Łk 2,22-24) wziął swój początek obrzęd oczyszczenia rodzących na świat dziecko, bo ten fakt kojarzył się z wizją niektórych elementów negatywnych związanych z porodem.

W odnowionych Obrzędach błogosławieństw przewidziane jest błogosławieństwo matki zarówno przed urodzeniem dziecka [131], jak i po jego urodzeniu [132], przy czym w tym ostatnim przypadku czyni się to wtedy, gdy matka nie może uczestniczyć w udzielaniu chrztu swojemu dziecku.

Byłoby godne polecenia, aby matki i ich krewni, którzy proszą o takie błogosławieństwo, włączyli się w ducha modlitwy Kościoła, jednocząc się w wierze i miłości w prośbie o dobre wykorzystanie czasu oczekiwania na dziecko (błogosławieństwo przed urodzeniem), a potem dziękowali Bogu za otrzymany od Niego dar (błogosławieństwo po urodzeniu).

122. W niektórych Kościołach lokalnych przeżywanie poszczególnych treści zawartych w opowiadaniu ewangelicznym ze święta Ofiarowania Pańskiego (por. Łk 2,22-40), takich jak: posłuszeństwo Józefa i Maryi Prawu Mojżeszowemu, ubóstwo Świętej Rodziny oraz dziewictwo Matki Jezusa, spowodowało, że dzień 2 lutego stał się także świętem tych, którzy poświęcili się służbie Pana i braci w różnych formach życia konsekrowanego.

123. Święto 2 lutego do dziś zachowuje charakter ludowy. Konieczne jest jednak, by nie straciło ono swojego pierwotnego i oryginalnego znaczenia. Byłoby nieodpowiednie, gdyby pobożność ludowa, obchodząca święto Ofiarowania Pańskiego, przeoczyła treść wybitnie chrystologiczną tego dnia, zatrzymując się wyłącznie na aspektach mariologicznych. Święto to bowiem jest "połączonym wspomnieniem Syna i Matki" [133] i nie dopuszcza ewentualnej perspektywy odwrotnej. Przechowywana w domach gromnica powinna być dla wiernych znakiem Chrystusa jako "światłości świata", a zatem także motywem wyrażania wiary w Niego. [...]

"Droga Matki"

136. Ścisła łączność Chrystusa ukrzyżowanego z bolesną Maryją Dziewicą w zbawczych planach Boga (por. Łk 2,34-35) występuje także w liturgii i w pobożności ludowej.
Jak Chrystus jest "Mężem boleści" (Iz 53,3), przez którego spodobało się Bogu "znów pojednać wszystko ze sobą: przez Niego - i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża" (Kol 1,20), tak Maryja jest "Niewiastą bolejącą", którą Bóg zechciał przyłączyć do swojego Syna jako Matkę i uczestniczkę Jego męki (socia passionis).

Od pierwszych dni dziecięctwa Chrystusa życie Maryi włączone w odrzucenie Jej Syna przez ludzi, upływało pod znakiem przepowiedzianego przez Symeona miecza (por. Łk 2,35). Pobożność ludu chrześcijańskiego w bolesnym życiu Maryi wyróżniła siedem głównych wydarzeń i nazwała je "siedmioma boleściami" błogosławionej Dziewicy Maryi.

Tak więc, na sposób Drogi Krzyżowej powstało nabożeństwo Drogi Matki Bolesnej lub po prostu Drogi Matki. Także i to nabożeństwo zatwierdziła Stolica Apostolska [140]. Jego pierwotne formy spotyka się już przy końcu XVI w., ale aktualna forma przybiera swój kształt nie wcześniej niż w XIX w. Główną myślą tego nabożeństwa jest rozważanie całego życia Maryi, począwszy od proroctwa wypowiedzianego przez Symeona (por. Łk 2,34-35) aż do męki i złożenia do grobu Jej Syna, Jej drogi wiary i cierpienia; drogi podzielonej na siedem "stacji" odpowiadających "siedmiu boleściom" Matki Bożej.

137. Nabożeństwo Drogi Matki dobrze harmonizuje z niektórymi tematami właściwymi dla okresu Wielkiego Postu. Boleść bowiem Maryi, spowodowana odrzuceniem Jej Syna przez ludzi sprawia, że Droga Matki w sposób stały i konieczny skierowuje naszą uwagę na misterium Chrystusa, cierpiącego Sługi Pana (por. Iz 52,13-53,12), odrzuconego przez swój naród (por. J 1,11; Łk 2,1-7; 2,34-35; 4,28-29; Mt 26,47-56; Dz 12,1-5). Nabożeństwo to odsyła nas także do misterium Kościoła. Stacje Drogi Matki są etapami tej drogi wiary i cierpienia, na której Dziewica Maryja wyprzedziła Kościół i którą to drogą będzie on musiał kroczyć aż do końca wieków.

Najgłębszym wyrazem Drogi Matki jest "Pietà", niewyczerpalny temat dla sztuki chrześcijańskiej od początku średniowiecza. [...]

Wspomnienie Dziewicy Bolesnej

145. Ze względu na wielkie znaczenie doktrynalne i duszpasterskie poleca się, by w tym dniu nie zaniedbywać "wspomnienia boleści Najświętszej Maryi Panny" [150]. Pobożność ludowa, kierując się opowiadaniem ewangelicznym, podkreślała współudział Maryi w zbawczej męce Jej Syna (por. J 19,25-27; Łk 2,34n) i dawała początek różnym nabożeństwom. Wśród nich należy wymienić następujące:

• Płacz Maryi, rozumiany jako najintensywniejszy wyraz bólu, co potwierdzali najpoważniejsi pisarze i muzycy, w których dziełach Maryja Dziewica opłakuje nie tylko śmierć niewinnego i świętego Syna, najwyższe dobro, lecz także błędy swojego ludu i grzechy ludzkości;
• Godzina Strapionej, w której wierni, wyrażając pobożne wzruszenie, "towarzyszą" Matce Bożej w momencie, gdy pozostała Ona sama, pogrążona w głębokim bólu po śmierci swego jedynego Syna; wpatrując się w Dziewicę z Jej Synem na kolanach - Pietà - rozumieją, że w Maryi skupia się ból całego uniwersum z powodu śmierci Chrystusa. W Maryi wierni widzą uosobienie wszystkich matek, które w ciągu historii płakały nad śmiercią swoich synów. Takie nabożeństwo, które w pewnych krajach Ameryki Łacińskiej nosi nazwę El Pésame, nie może jednak ograniczać się tylko do wyrażenia ludzkiego uczucia wobec Matki w żałobie, lecz w świetle wiary w zmartwychwstanie winno pomagać w zrozumieniu wielkości zbawczej miłości Chrystusa i uczestniczenia w niej Jego Matki.

Wielka Sobota

146. "W Wielką Sobotę Kościół trwa przy Grobie Pańskim, rozważając Mękę i Śmierć Chrystusa oraz Jego zstąpienie do otchłani, a także modli się i zachowuje post w oczekiwaniu na Jego Zmartwychwstanie" [151].

Pobożność ludowa nie może pozostać obojętna na szczególny charakter Wielkiej Soboty. Jednak zwyczaje i świąteczne tradycje związane z tym dniem, gdy dawniej antycypowano w nim celebrację paschalną, powinny mieć miejsce w nocy i w dniu Paschy.

"Godzina Matki"

147. Według nauczania Tradycji w Maryi mieści się całe ciało Kościoła. Jest ona "credentium collectio universa" [152]. Tak więc Maryja, która trwa przy grobie swojego Syna - jak Ją przedstawia tradycja Kościoła - jest ikoną Dziewicy Kościoła, który czuwa przy grobie swojego Oblubieńca w oczekiwaniu na celebrowanie zmartwychwstania.

Świadomość łączności Maryi z Kościołem stała się początkiem nabożeństwa Godziny Matki. Podczas gdy ciało Syna spoczywało w grobie, a Jego dusza zstąpiła do otchłani, by zwiastować swoim przodkom bliskie już uwolnienie z miejsca ciemności, Dziewica Maryja, uprzedzając i uosabiając Kościół, czeka pełna wiary na zwycięstwo Syna nad śmiercią. [...]

Spotkanie Zmartwychwstałego z Matką

149. Pobożność ludowa odbiera intuicyjnie, że związek Syna z Matką jest nierozerwalny zarówno w godzinie cierpienia i śmierci, jak i w godzinie radości i zmartwychwstania.
Potwierdzenie w liturgii, że Bóg napełnił Maryję radością ze zmartwychwstania Jej Syna [153], zostało jakby przełożone i ukazane przez pobożność ludową w nabożeństwie Spotkania Matki ze zmartwychwstałym Synem. Rankiem w dniu Paschy wyruszają dwie procesje. W jednej z nich niesie się obraz bolejącej Matki, a w drugiej Chrystusa zmartwychwstałego. Procesje te spotykają się, by ukazać, że Maryja Dziewica była pierwszą i pełną uczestniczką misterium zmartwychwstania swojego Syna. [...]

Paschalne pozdrowienie Matki Zmartwychwstałego

151. W niektórych miejscach na zakończenie Wigilii Paschalnej lub po II Nieszporach Niedzieli Zmartwychwstania odbywa się krótkie nabożeństwo, podczas którego błogosławi się kwiaty, które potem rozdaje się wiernym jako znak radości paschalnej, oraz oddaje się cześć figurze lub obrazowi Matki Bolesnej, nakładając Jej koronę i śpiewając Regina caeli. Wierni, którzy łączyli się z boleściami Maryi związanymi z Męką Jej Syna, teraz wraz z Nią chcą się nacieszyć Jego zmartwychwstaniem.

To nabożeństwo, którego nie wolno włączać w akcję liturgiczną, jest zgodne z treścią Misterium Paschalnego i stanowi jeszcze jeden dowód, jak pobożność ludowa rozumie związek Matki ze zbawczym dziełem Syna. [...]

Niepokalane Serce Maryi

174. W dzień po uroczystości Najśw. Serca Jezusa Kościół obchodzi wspomnienie Niepokalanego Serca Maryi. Bezpośrednie sąsiedztwo tych dwóch obchodów już samo w sobie stanowi znak liturgiczny ich ścisłego związku: misterium Serca Zbawiciela rzuca światło i odbija się w Sercu Matki, która jest równocześnie towarzyszką i uczennicą. Jak uroczystość Najśw. Serca Jezusa to syntetyczna celebracja zbawczych tajemnic Chrystusa, których źródłem jest Serce, tak wspomnienie Niepokalanego Serca Maryi jest całościową celebracją "serdecznego" współudziału Matki w zbawczym dziele swego Syna, począwszy od Wcielenia aż do Jego śmierci, zmartwychwstania i zesłania daru Ducha Świętego.

Cześć dla Niepokalanego Serca Maryi rozpowszechniła się bardzo po Jej objawieniach w Fatimie w 1917 r. W 25. rocznicę tych objawień, w 1942 r., Pius XII zawierzył Kościół i cały rodzaj ludzki Niepokalanemu Sercu Maryi, a w 1944 r. wspomnienie Niepokalanego Serca Maryi zostało rozszerzone na cały Kościół.

Formy kultu Niepokalanego Serca Maryi - zachowując nieprzekraczalny dystans między Synem, prawdziwym Bogiem, i Maryją, która jest tylko stworzeniem - w pobożności ludowej naśladują cześć oddawaną Sercu Chrystusa przez: oddanie się Jej poszczególnych wiernych, rodzin, wspólnot zakonnych i narodów [ 189 ], zadośćuczynienie przez modlitwę i umartwienie, dzieła miłosierdzia i praktykę pięciu pierwszych sobót miesiąca.

Do praktyki Komunii sakramentalnej w pięć pierwszych sobót miesiąca odnoszą się wszystkie wskazania dotyczące również dziewięciu pierwszych piątków miesiąca [ 190 ]. Nie przeceniając znaku czasowego [czyli tych dni] i pamiętając o właściwym miejscu Komunii Świętej w celebracji eucharystycznej, tę pobożną praktykę powinno się rozumieć jako okazję sprzyjającą głębokiemu, na wzór postawy Maryi, przeżywaniu tajemnicy paschalnej Chrystusa celebrowanej w Eucharystii. [...]

Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny

180. W okresie zwykłym na pierwszym miejscu znajduje się bogata w treść teologiczną uroczystość Wniebowzięcia Najśw. Maryi Panny (15 sierpnia). Jest to starożytne święto Matki Pana skupiające w sobie liczne prawdy wiary. Maryja bowiem wzięta do nieba:

• stanowi "wspaniały owoc odkupienia" [ 196 ], najwyższe świadectwo szerokiego zasięgu i skuteczności zbawczego dzieła Chrystusa (aspekt soteriologiczny);
• jest rękojmią przyszłego uczestnictwa wszystkich członków Mistycznego Ciała Chrystusa w paschalnej chwale Zmartwychwstałego (aspekt chrystologiczny);
• jest dla wszystkich ludzi spełnieniem się ostatecznej nadziei: "gdyż mające kiedyś nastąpić uwielbienie jest szczęśliwym przeznaczeniem tych wszystkich, których Chrystus uczynił braćmi, stając się uczestnikiem tej samej «krwi i tego samego ciała» (Hbr 2,14; por. Ga 4,4)" [ 197 ] (aspekt antropologiczny);
• jest ikoną eschatologiczną tego, czym Kościół "pragnie i spodziewa się być" [ 198 ] (aspekt eklezjologiczny);
• jest gwarancją wierności Pana danym przez siebie obietnicom; przeznaczył On nagrodę szczególną dla swojej pokornej Służebnicy z powodu Jej wiernego współdziałania w zbawczym planie Boga. Tę nagrodę stanowi przeznaczenie Jej do pełni łaski i szczęścia, uwielbienia Jej niepokalanej duszy i dziewiczego ciała, doskonałego upodobnienia się do zmartwychwstałego Syna (aspekt mariologiczny) [ 199 ].

181. Pobożność ludowa głęboko przeżywa Maryjne święto 15 sierpnia. W wielu miejscach jest ono synonimem Maryi i jest uważane za "dzień świętej Maryi", podobnie jak Niepokalana w Hiszpanii i w Ameryce Łacińskiej.

W krajach germańskich rozpowszechniony jest zwyczaj błogosławienia pachnących ziół w dniu 15 sierpnia. Błogosławieństwo to, umieszczone kiedyś w Rytuale rzymskim [ 200 ], stanowi przykład pierwotnej ewangelizacji obrzędów i wierzeń przedchrześcijańskich: do Boga, na którego słowo "ziemia wydała rośliny zielone, trawę dającą nasienie według swego gatunku (...) i drzewa rodzące owoce" (Rdz 1,12), trzeba się zwracać z prośbą o otrzymanie tego, co poganie chcieli osiągnąć przez swoje magiczne obrzędy, tzn. oddalić szkody powodowane przez rośliny trujące i skutecznie zwiększyć plony roślin uprawnych.

Łączy się z tym częściowo starożytny zwyczaj, odwołujący się do Pisma Świętego, odnoszenia do świętej Dziewicy takich symboli i nazw zaczerpniętych ze świata roślinnego, jak winorośl, kłos, cedr i lilia. Ze względu na swoje cnoty Maryja jest pachnącym kwiatem albo "różdżką wyrosłą z pnia Jessego" (Iz 11,1), która porodziła błogosławiony owoc swojego łona, Jezusa.

(Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii, Rok liturgiczny i pobożność ludowa).

Przypisy

[102] Na ten temat pożyteczne jest sięgnięcie do J. Kard. Ratzinger, Komentarz teologiczny, w: Kongregacja Nauki Wiary, Orędzie fatimskie, Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano 2000, s. 32-44.
115 MC 4.
116 MC 4.
[117] Jan Paweł II, Przemówienie przed modlitwą Anioł Pański w dniu 24 stycznia 1999 w Città del Messico [tekst polski “L’Osservatore Romano", wyd. polskie 20 (1999) 4 (212) s. 25].
[127] Mszał rzymski, 1 stycznia, Oktawa Narodzenia Pańskiego, Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi, Kolekta.
[130] Na Wschodzie bizantyjskim święto to koncentrowało się na tajemnicy Hypapante, czyli na Spotkaniu Chrystusa z tymi, których przyszedł zbawić, a których
reprezentowali Symeon i Anna zgodnie ze słowami hymnu Teraz, o Panie (Łk 2,29-32). Liturgia tego święta wiele razy powraca do śpiewu: "Światłość na oświecenie pogan i chwałę ludu Twego Izraela".
[131] Obrzędy błogosławieństw dostosowane do zwyczajów diecezji polskich (= OBł). Obrzęd błogosławieństwa kobiety przed urodzeniem dziecka, t. I, s. 99-108, 219-235.
[132] OBł., Obrzęd błogosławieństwa kobiety po urodzeniu dziecka, t. I, s. 108-117, 236-257.
[133] MC 7.
[140] Por. Leon XIII, List apostolski Deiparae Perdolentis, w: Leonis XIII Pontificis Maximi Acta, III, Typographia Vaticana, Romae 1884, s. 220-222.
[150] Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, List okólny na temat przygotowania i obchodów świąt wielkanocnych Paschalis sollemnitatis (= PS) 72.
[151] PS 73.
[152] Rupert z Deutz, De glorificatione Trinitatis, VII, 13: PL 169, 155D.
[153] Por. Liturgia Godzin, Teksty wspólne o Najświętszej Maryi Pannie, II Nieszpory, Prośby I; Zbiór Mszy o Najświętszej Maryi Pannie, Formularz 15: Najświętsza Maryja Panna w tajemnicy Zmartwychwstania Pańskiego, Prefacja.
[189] Wśród aktów oddania się Niepokalanemu Sercu Maryi na pierwszym miejscu należy wymienić zawierzenie świata dokonane 31 X 1942. Por. AAS 34 (1942) 318. Zawierzenie to zostało ponowione przez Jana Pawła II w łączności z wszystkimi biskupami Kościoła 25 III 1984. Por. Insegnamenti di Giovanni Paolo II, t. VII/1 (1984), s. 774-779.
[190] Por. Dyrektorium, 171.
[196] KL 103.
[197] MC 6.
[198] KL 103.
[199] Por. MC 6.
[200] Por. Rituale Romanum Pauli V Pontificis Maximi iussu editum...SS.mi D.N. Pii Papae XII auctoritate auctum et ordinatum, Editio iuxta typicam, Desclee, Romae 1952, s. 444-449.

Oprac. MARYJNI.PL

Źródła:

• Congregazione per il Culto Divino e la Disciplina dei Sacramenti, Direttorio su pietà popolare e liturgia. Principi e orientamenti, Città del Vaticano 2002 - vatican.va
• Normy liturgiczne » 2001, 66. » Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii (17.12.2001) - liturgista.pl
• Dokumenty o liturgii » Dyrektorium o pobożności ludowej » ROZDZIAŁ V - Cześć oddawana Matce Bożej - ordo.pallotyni.pl