Jan Duns Szkot, bł.

Jan, znany jest jako Duns - w nawiązaniu do nazwy miasteczka Duns, w którym się urodził; i jako Szkot - w odniesieniu do swojej ojczyzny - Szkocji.

Błogosławiony najczęściej kojarzone jest z Niepokalanym Poczęciem Maryi, którego był obrońcą i dla którego wypracował doktrynę, która była podstawą do ogłoszenia w 1854 r. dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Maryi.

Jan Duns Szkot urodził się pod koniec 1265 r. w szkockim miasteczku Duns (hrabstwo Berwick). W 1279 r. wstąpił do franciszkanów w Szkocji. Nowicjat odbył w Dumfries, a następnie kształcił się w Szkocji i Anglii. Po święceniach kapłańskich w 1291 r. podjął studia na Uniwersytecie Paryskim (1293-1296). Wykładał następnie na uniwersytetach w Cambridge, Oxfordzie i Paryżu. W 1303 r. został wydalony z Paryża, ponieważ odmówił złożenia podpisu pod apelem Filipa IV Pięknego, który odwołał się do soboru przeciw papieżowi Bonifacemu VIII. Rok później powrócił i uzyskał tytuł magistra teologii. W 1307 r. znów opuścił Paryż i udał się do Kolonii, gdzie pełnił urząd regenta studiów teologicznych. Umarł 8 XI 1308 r.

Ukształtowany na wzór Chrystusa w szkole św. Franciszka, św. Bonawentury oraz innych doktorów i świętych zakonu, Duns Szkot zasłynął jako wielki filozof i teolog o głębokim życiu wewnętrznym. Jego duchowość czerpała siłę z rozważań teologicznych, a zjednoczenie z Bogiem było natchnieniem do zgłębiania prawd wiary. "O Panie, Stworzycielu świata - modlił się na kartach swego dzieła De Primo Principio - udziel mi łaski wiary, zrozumienia i uwielbiania Twego majestatu i wznieś mego ducha ku kontemplacji Ciebie". W Bogu - pierwszym, doskonałym, nieskończonym i wolnym Bycie, w Słowie Wcielonym - Jezusie Chrystusie - wszystko kochał i wszystko pragnął poznać: człowieka, wszechświat i sens historii.

Obok nauki o Bogu w Trójcy Świętej Jedynym i chrystologii, wielkim osiągnięciem Dunsa Szkota była mariologia. Wyłożył prawdę o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Dziewicy i bronił jej, czym zasłużył sobie na tytuł "doktora maryjnego" (doctor Marianus).

Jego grób w kościele franciszkanów w Kolonii otoczony był od początku wielką czcią wiernych. Sława świętości Dunsa Szkota rozeszła się szeroko po Europie, przekraczając mury franciszkańskich klasztorów. W Kolonii i w diecezji Nola (k. Neapolu) uważany był za świętego. W 1698 r. Kongregacja Obrzędów przyznała mu tytuł "czcigodnego". Proces kanonizacyjny Dunsa Szkota miał jednak długą historię: w latach 1706-1707 toczył się w Kolonii, w 1709-1711 i 1905-1906 w Noli, w 1904-1905 w Genui, a w 1918 r. w Rzymie.

Papież Paweł VI, w liście apostolskim Alma Parens, wysłanym 14 VII 1966 r. do biskupów Anglii, Walii i Szkocji z okazji 700. rocznicy urodzin Dunsa Szkota, nazwał jego nauczanie "antidotum przeciw ateizmowi". Przypomniał również, iż Duns Szkot był mistrzem prawdziwego dialogu, opartego na Ewangelii i starożytnych tradycjach, który może poprowadzić do jedności pośród różnorodności, o jaką modlił się Chrystus.

Imię błogosławionego najczęściej kojarzone jest z Niepokalanym Poczęciem Maryi, którego był obrońcą i dla którego wypracował doktrynę, która później dla Urzędu Nauczycielskiego Kościoła była podstawą do ogłoszenia w 1854 r. dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Maryi.

Jego poglądy były nawiązującą do augustynizmu odpowiedzią na system św. Tomasza z Akwinu. Myśl Dunsa Szkota dała początek skotyzmowi.

Dzieła teologa szkockiego nie są łatwe, wymagają bowiem dobrej znajomości języka średniowiecznego. Główne pisma Dunsa Szkota to: Questiones super libros Arystotelis De Anima, Questiones subtilissimae in metaphysicam Arystotelis, Opus Oxoniense, Traktat o pierwszej zasadzie. Tak pisał Maryi: W niebie są święci, którzy nigdy nie popełnili żadnego grzechu powszedniego, jak niewinni; i są w nim ci, którzy z grzechem śmiertelnym byli nieprzyjaciółmi Boga, ale potem podjęli pokutę. Jest tam również Błogosławiona Dziewica Maryja, Matka Boża, która nigdy nie była nieprzyjaciółką Boga, ani przez grzech powszedni, ani przez grzech pierworodny. To, że nie zaciągnęła grzechu pierworodnego, można wywnioskować ze wspaniałości Jej Syna, Odkupiciela, Pośrednika. Najdoskonalszy pośrednik jest w stanie sprawić najdoskonalszy czyn pośrednictwa na rzecz osoby, dla której jest pośrednikiem. Otóż Chrystus był najdoskonalszym Pośrednikiem, a zatem miał możność wypełnić najdoskonalszy akt pośrednictwa na rzecz osoby lub stworzenia, dla której jest Pośrednikiem. Wobec nikogo na świecie nie mógł być w większym stopniu Pośrednikiem niż wobec Maryi. Nie byłby nim, gdyby nie mógł ustrzec Jej od grzechu pierworodnego. [...] Ponieważ maksimum wszelkiego dobra jest doskonałą niewinnością, większą niż odpuszczenie winy po upadku, Dziewica Maryja otrzymała większe dobro przez ustrzeżenie od grzechu niż przez oczyszczenie po winie".

Portret Jana Duns Szkota, mal. Justus van Gent