Elred z Rievaulx, św.

Znany również jako: Aethelred, Eilred, Ethelred, Rhievallus.

Znamy jego maryjne kazania na Narodzenie i Wniebowzięcie NMP. Nie ma jednak wyraźnych wzmianek i świadectw o jego maryjnej duchowości i szczególnej czci do Matki Najśw., której echa widać w jego kazaniach maryjnych, wraz z miłością, szacunkiem i uznaniem Maryi jako wyjątkowego wzoru dla wierzących.

O jego życiu dowiadujemy się głównie z życiorysu napisanego przez jego ucznia Waltera Daniela († 1173, Walteri Danielis, Vita Ailredi Abbatis Rievall, Jesus College MS, Q.B. 7; James nr 24, ff. 61-75).

Nazywany jest Doktorem Przyjaźni Chrześcijańskiej oraz Angielskim Świętym Bernardem.

Uznawany za jednego z najwybitniejszych pisarzy cysterskich.

Patron chorych na nerki i cierpiących z powodu kamieni nerkowych.

W ikonografii przedstawiany z wstęgą w ręku, na której widnieje cytat z jego sztandarowego traktatu De spirituali amicitia: amicus in spiritu Christi adhaerens amico - "przyjaciel z przyjacielem w duchu Chrystusowym".

---

• Maryja naszą Matką (Kazanie na Narodzenie NMP)
• Przygotuj gościnę dla Jezusa (Kazanie na Wniebowzięcie NMP)

Dzieciństwo

Urodził się w 1110 r. w Hexham w hrabstwie Northumberland, w szlacheckiej rodzinie o kulturze celtyckosaskiej. Był synem Eilafa - kustosza sanktuarium w Hexham, żonatego księdza, których w XII-wiecznej Anglii było wielu (w tym czasie celibat księży jeszcze nie wszędzie obowiązywał) [1].

Na dworze króla Szkocji

W 14 roku życia ojciec wysłał go na dwór króla Szkocji Dawida I (ok. 1080 - 24 V 1153) [2].

Został marszałkiem dworu królewskiego, otwartym na wpływy normańskie [zob. inwazja normańska Wilhelma Zdobywcy, 1066 r.], gdzie dbał o wychowanie synów królewskich, młodego księcia Henryka i pasierba króla Waldefa.

Otoczenie dworskie wpływało niekorzystnie na Elreda, który w tym okresie prowadził lekkomyślne życie. Wstąpienie Waldefa do kanoników regularnych zapoczątkowało u Elreda duchową przemianę.

Król Dawid polubił pobożnego młodego Anglika, awansował go na członka rodziny królewskiej i chciał uczynić biskupem, ale Elred wybrał inną drogę.

W 1134 r., wysłany z misją do arcybiskupa Yorku, dowiedział się o opactwie Rievaulx w hrabstwie Yorkshire nad rzeką Rie (stąd nazwa: Rie-vaulx - "w-dolinie-rzeki-Ryi"). Założyła go w 1132 r. grupa 12 cystersów z Clairvaux, której pierwszym opatem został Wilhelm z Saint-Thierry († 1148) - przyjaciel św. Bernarda († 1153). Elred zdecydował się porzucić dwór królewski i wstąpić do opactwa w Rievaulx.

Opat w Revesby

W 1142 r. został mistrzem nowicjatu. Później długo jeszcze pamiętano jego niezwykłą cierpliwość, troskę i łagodność wobec tych, którzy byli pod jego opieką.

Kiedy w 1142/1143 r. Wilhelm de Roumare - hrabia Lincoln, założył nowe opactwo cysterskie w Revesby w Lincolnshire, Elred udał się tam z 12 braćmi i był tam opatem tegoż klasztoru, dedykowanego Matce Bożej i św. Wawrzyńcowi.

Opat w Rievaulx

W 1146 r. został wybrany na opata klasztoru w Rievaulx, do którego w następnym roku przybył i był tam opatem przez kolejne 20 lat, czyli do swojej śmierci.

W tym czasie, na prośbę św. Gilberta z Sempringham (1085-1189), Elred ingerował w sprawie kryzysu we wspólnocie klasztornej gilbertynek w Watton. Owocem tego jest dziełko (powstałe w latach 1163-1165), nazwane De quoddam miraculum mirabile ("Pewien wspaniały cud") lub De sanctimoniali de Wattun ("Zakonnica z Watton", za: J.-P. Migne, PL 195, 789-796).

Przełożony cystersów w Anglii i Szkocji

Opactwo z Rievaulx założyło 5 nowych fundacji, za które Elred, jako opat domu macierzystego, był również odpowiedzialny. Tym samym stał się przełożonym wszystkich cystersów w Anglii i Szkocji, i często musiał odbywać długie podróże, aby odwiedzić klasztory swojego zakonu. Podczas podróży do Szkocji w 1153 r. po raz ostatni spotkał się z królem Dawidem, który wkrótce potem zmarł. Elred opisał charakter zmarłego króla w formie kondolencji Vita (Lamentatio) Davidi regis Scotie, a później opisał jego życie w dziele Vita Davidi regis Scotorum ("Żywot Dawida, króla Szkockiego").

Wyjeżdżał także do Citeaux i Clairvaux we Francji, aby uczestniczyć w kapitułach generalnych swojego zakonu.

Historyk, hagiograf i orędownik pokoju

Jego troska o przywrócenie pokoju w nękanej od 1135 r. wojną domową Anglii, przyczyniła się do budowania zjednoczonego narodu pod berłem Henryka II - króla Anglii od 1154 r., na którego Elred wywierał wpływ w początkowych latach rządów doradzając, jak być dobrym królem. Poświęcił królowi dwa swoje prace historyczne, a w latach 1153-1154 wyszły spod jego pióra: niekompletne dzieło Genealogiae regum Anglorum ("Geneaologia królów Anglii") i ważne sprawozdanie Relatio de bello standardo ("Relacja z bitwy pod sztandarem"). Do swego dorobku historycznego dołożył: De sanctis ecclesie Haugustaldensis ("Święci kościele w Hexham") z 1154 r., Vita sancti Niniani (”Żywot św. Niniana") - opracowany między 1154 a 1160 r., sprawozdanie z fundacji opactw w Yorku i Fountains, a także mistrzowski komentarz do Księgi Izajasza. Inne jego historyczne dzieła zaginęły.

Ta historyczno-hagiograficzna twórczość, w połączeniu z osobistym doświadczeniem, umiejętnością wykorzystywania historii, tradycji i kultury anglo-normandzkich narodów, wydarzeń religijnych, społecznych i politycznych, osobistych przyjaźni i korespondencji z wieloma wybitnymi mężami swego czasu, uczyniła z niego swoistego mediatora pokoju oraz doradcę małych i wielkich ówczesnego świata.

Jako dowód uznania jego wielkości i znaczenia świadczy fakt, że w 1163 r. Elred uczestniczył w Opactwie Westminster w uroczystym wprowadzeniu relikwii Edwarda Wyznawcy († 1065, św. 1161) i z tej okazji wygłosił kazanie oraz napisał biografię świętego króla: Vita Sancti Edwardi Regis et Confessoris ("Żywot św. Edwarda, króla i wyznawcy").

Misjonarz i mistrz życia duchowego

W 1164 r. podjął misję wśród zaniedbanych duchowo Piktów w Galloway, aby obudzić z apatii miejscowy kler i pogodzić zwaśnione rodziny. Udało mu się nawet nakłonić galwejskiego przywódcę, aby został zakonnikiem i przywrócił pokój w swoim kraju.

Przez ostatnie 10 lat nękały go choroby, szczególnie artretyzm. Nie mogąc uczestniczyć w nabożeństwach, zbudował sobie małą chatę, w której każdego dnia przyjmował braci w grupach po 20 lub 30 osób i rozmawiał z nimi o Piśmie Świętym lub praktykach Zakonu.

Będąc człowiekiem o niezmiennej pogodzie ducha i ludzkiej dobroci, był dla swoich podwładnych ojcem, pokornym i kochającym, bez paternalizmu i autorytaryzmu, a umiejętność pisania i słuchania, mówienia i milczenia czyniła z niego prawdziwego mistrza duchowego i życia monastycznego, który troszczył się nie tylko o duchowy rozwój i zbawienie powierzonych jego pieczy braci, ale wszystkich ludzi napotkanych na drodze życia niezależnie od ich stanu i statusu społecznego.

Autor traktatów religijnych

W dziełach, które wyszły spod jego pióra, znajdziemy ślady jego koncepcji przyjaźni duchowej, mającej swe źródło w Jezusie Chrystusie, ukazanej w traktacie De spirituali amicitia, napisanego w latach 1143-1144 (I księga) i po 1159 r. (II i III księga). Według niego miłość ludzka konkretyzuje się w przyjaźni duchowej, będącej drogą do miłości Bożej (teologalnej), o której pisał wcześniej (w latach 1142-1143) w traktacie De Speculo caritatis ("Zwierciadło miłości"), ukazującym miłość Boga jako zwierciadło dostępne dla każdego, który chce nią żyć, szczególnie wobec jej wymogów ascetycznych.

Ponadto napisał inne ważne dzieła z zakresu duchowości: De institutione inclusarum – o życiu pustelniczym (powstałe w latach 1160-1162); De Iesu puero dudenni ("Kiedy Jezus miał lat dwanaście"), powstałe między 1154 a 1155 r.; Oratio pastoralis ("Modlitwa pasterska"), powstałe w latach 1163-1166; Dialogus de anima – traktat o duszy (niedokończony).

Oprócz tego pozostawił po sobie znaczną kolekcję kazań Sermones de Tempore et de Sanctis i kazania liturgiczne wygłoszone w jego wspólnocie w Rievaulx.

Cysterski humanista

Ze względu na dar niezwykłej wymowy i elokwencję był nazywany Świętym Bernardem Północy lub Angielski Święty Bernarda, jak również "doskonałym przykładem humanisty cysterskiego" (L. Bouyer), m.in. dlatego, że był przesiąknięty kulturą klasyczną, a jego traktat o przyjaźni duchowej wzorowany był na Cyceronie.

W pisanych przez niego utworach można dostrzec jego subtelny charakter, niezwykłą dojrzałość oraz głębię uczuć i myśli. Dzieli się w nich swoim doświadczeniem życiowym, co w połączeniu z bystrym zmysłem obserwacji dało mu głębokie zrozumienie człowieka, jego problemów, słabości i wielkich możliwości. Zainteresowanie psychologicznymi aspektami uczuć i docenianie ich roli w rozwoju osobowości człowieka, uczyniło go wielkim psychologiem i nauczycielem ludzkości.

W całym swoim postępowaniu był surowy dla siebie i wstrzemięźliwy do tego stopnia, że współcześni mówili o nim, że bardziej przypomina ducha niż człowieka.

Śmierć i chwała

Zmarł 12 I 1167 r. [niektórzy podają 1166 r.] w Rievaulx [na schorzenie nerek], słuchając brata czytającego Pasję. Został pochowany w kapitularzu klasztornym.

Jego relikwie zostały przeniesione do kościoła i umieszczone za ołtarzem w 1191 r.

Jego kult, zapoczątkowany zaraz po jego śmierci, został zatwierdzony w 1476 r. przez kapitułę generalną cystersów w Citeaux.

Losy opactwa w Rievaulx

Opactwo w Rievaulx rozwiązał Henryk VIII w 1538 r. Obejmowało wówczas 72 budynki, a w pobliskim Laskill miało olbrzymi piec do wytopu żeliwa. Henryk nakazał ograbienie budynków tak, aby nie nadawały się do zamieszkania, a ziemię przyznał swojemu doradcy hrabiemu Rutland, potem trafiła do rodziny Duncombe.

Dzieła św. Elreda

Traktaty z zakresu duchowości Elreda zostały zebrane i opublikowane przez Richarda Gibbonsa SJ, w Douai, w 1631 r. Pełniejsze i lepsze wydanie znajduje się w V tomie "Biblioteca Cisterciensis" Tissiera, 1662, którego znajdziemy w PL, t. CXCV. Pełne wydanie historycznych dzieł Elreda nigdy nie zostało opublikowane. Kilka z nich wydrukował Twysden w swoim Decem Scriptores.

---

[1] Zob. Historia wprowadzenia celibatu w Kościele Katolickim (https://czasnabiblie.pl/historia-wprowadzenia-celibatu-w-kosciele-katolickim); Skąd wziął się celibat? (opoka.org.pl).

[2] Św. Dawid I Szkocki (dzień wspomnienia: 24 maja) - najmłodszy syn królowej Szkocji, Małgorzaty (kanonizowanej w 1249 r.), odziedziczył tron szkocki po swoim bracie w 1124 r.